کتابخانۀ دارالعلم شاپور در بغداد (383-451 ق) و تاثیر آن بر ارتقای سطح علوم در قرون چهار و پنج هجری (با تاکید بر دانش طبّ)

سده‌های چهار و پنج هجری، مقارن با عصر استیلای خاندان بویه بر دستگاه خلافتِ بغداد است. این خاندانِ شیعی علاقۀ زاید الوصفی به نشر دانش در ممالکِ تحت سلطۀ خود داشتند و تمام تلاش خویش را مصروفِ حمایت از دانشمندان و ترویج علوم کردند. مهم‌ترین نمودِ این رفتار را در بغداد به عنوان مرکز خلافت اسلامی می‌توان دید، امیران و وزرای این دولت با توجّه ویژه به ارتقای دانش در تمام زمینه‌ها و حوزه‌های شناخته شدۀ آن روزگار توانستند با شدّتی بیشتر، تکاپوی علمیِ صورت گرفته در عصر هارون و مامون عبّاسی را تجدید نمایند و با روحیۀ رَواداریِ علمی و اعتقادی، دارالعلم‌ها را به عنوان ادامۀ تاریخی بیت‌الحکمه و خزانه‌الحکمه، به مکانی امن برای پژوهش و تحصیل و تدریسِ دانشمندان مبدّل کنند. در این میان برخی از مراکز همچون «دارالعلم شاپور» به همّت بانیِ فاضل و متولّیانِ دانشمندش به مکانِ مناسبی برای گردهماییِ مهم‌ترین دانشمندانِ آن روزگار مبدّل شد که علاوه بر بحث و مناظراتِ علمی، ارزشمندترین تالیفات خویش را در کتابخانۀ مفصّل آن مرکز، در دسترس جویندگان علم و دانش قرار داده بودند. از جمله دانش‌هایی که توانست به مدد ساختارِ اداری و علمیِ دارالعلم شاپور مجالی برای ارتقا و تکامل بیابد دانش پزشکی است که کثرتِ کتاب‌های محفوظ در آن مرکز و به‌ویژه وقفِ آثار مهمّ طبّی پزشکان بزرگ آن روزگار اهمّیتی مضاعف بدان بخشیده بود. پژوهش حاضر، تلاشی است جهت بازنمایاندنِ نقشِ پررنگِ کتابخانۀ «دارالعلم شاپور» در گسترش دانش‌ها، به ویژه علم طبّ در سده‌های چهار و پنج هجری.

“Dār al-ʿIlm Shāpūr” in Baghdad (383-451AH): its Influence on Development of the Knowledge in the 4th and 5th Centuries with an Emphasis on Medical science

The fourth and fifth centuries AH is the period of the domination of the Buwayhīd dynasty over the caliphate of Baghdad. This dynasty of Shiites was very interested in spreading knowledge in the countries under their control and devoted all their efforts to supporting scientists and promoting science. The most important examples of their support for science can be seen in Baghdad, as the center of the Islamic Caliphate. The kings and ministers of this government were very interested in promoting knowledge in all the known fields and areas of that time and were able to accelerate the scientific endeavors made in the time of Hārūn and Maʾmūn with more power. With the spirit of religious and scientific tolerance, to turn the “Dār alʿIlm”s as a historical continuation of the House of Wisdom (Bayt alḤikma), into a safe place for research, study and teaching of scientists. In the meantime, some centers such as “Dār alʿIlm Shāpūr” became a suitable place for gathering the most important scientists of that time due to the efforts of the honorable founder and the trustees of its scientists. In addition to scientific discussions and debates, valuable works by scientists were made available to science seekers in the center’s extensive library. One of the sciences that was able to develop with the help of the administrative and scientific structure of “Dār alʿIlm Shāpūr” is medical knowledge. The large number of books preserved in that center, and especially the dedication of the important medical works of the great physicians of that time, had given it double importance. The present study is an attempt to analyze the prominent role of the library of “Dār alʿIlm Shāpūr” in the spread of knowledge especially medicine in the fourth and fifth centuries AH.