در بارۀ سه رسالۀ هندسی فارسی از مجموعۀ خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس

مجموعۀ نسخه خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس حاوی رساله‌های متعدد علمی است که هر کدام از ارزش خاصی برخوردارند. از میان رساله‌های این مجموعه، ترجمۀ فارسی رسالۀ مایحتاج الیها الصناع من العمال الهندسیه یا کتاب النجاره  از بوزجانی و رسالۀ فی تداخل الشکال المتشابهه والمتوافقه از مولفی ناشناخته، مورد توجه پژوهشگران تاریخ علم دورۀ اسلامی بوده‌اند. به نظر می‌رسد تمامی رساله‌های این مجموعه به کتابت ابواسحاق بن عبداللّه کوبنانی یزدی و برخی نیز ترجمه یا تالیف او باشد. با توجه به آثار کوبنانی تاریخ فعالیت علمی او بین سال‌های 845 تا 886 هجری قمری تخمین زده می‌شود، با این حال آراء متعددی در بارۀ زمان نوشته شدن این مجموعه وجود دارد که در مقاله به آن‌ها اشاره شده است. اهمیت رساله‌های ریاضی این مجموعه از این نظر است که گزارشی از رسالات ریاضی فارسی تالیف شده یا ترجمه شده از عربی تا آن دوران به دست می‌دهد. در مقالۀ پیش رو محتوای سه رسالۀ هندسی فارسی از این مجموعه بررسی می‌شود که از لحاظ مطالعۀ تاریخ رساله‌های هندسی فارسی اهمیت دارد. سه رسالۀ متوالی با موضوع هندسه در این مجموعه وجود دارد که نحوۀ نگارش آنها به گونه‌ای است که مستقل به نظر می‌رسند. این سه رسالۀ پیاپی فاقد عنوان‌اند و در این مقاله با این عناوین معرفی می‌شوند: مختصر در علم مساحت (برگ‌های 65پ69پ)؛ کتاب مساحت (برگ‌های 70پ89پ)؛ رساله در اصلاح اهل مساحت (برگ‌های 90پ100ر). متن مصَحَح رسالۀ اول با عنوان «مختصر در مساحت» ارائه شده است و دشواری‌های ریاضی او بیان شده است. تلاش نویسندگان برای پیدا کردن اصل یا نسخه‌ای مشابه «مختصر در مساحت» به نتیجه‌ای نرسید، اما در بارۀ دو رسالۀ دیگر مشخص شد که آن‌ها با لب الحساب از علی بن یوسف، منازل السبعِ از بوزجانی، البدیع فی الحساب از کرجی و غنیه الحُساب فی علم الحساب از احمد بن ثبات همامی واسطی پیوندهایی دارند؛ لذا با بررسی  شباهت‌ها و تفاوت‌های این رسالات سعی شده تا نظریه‌ای دربارۀ ارتباط میان آن‌ها و چگونگی راه یافتن آن‌ها به نسخه پاریس ارائه شود.

On the Origin of the Three Persian Geometrical Treatises and the Critical Edition of Mukhtaṣar Fī al-Handasa (a Short Book on Geometry)

The manuscript collection number 772 of La Bibliothèque Nationale de France mostly known for its geometric content. This collection includes several mathematical treatises written in Persian, among them the treatise titled Tarjumai Kitāb alAʿmāl alHandasiyya (Translation of the Book on Geometrical Constructions), the translation of the famous book of Abū alWafā Būzjānī on practical geometry, and Fī tadākhul alashkāl almutashābiha aw almutawāfiqa (On Similar and Complementary Interlocking Figures) are already studied by different scholars. There are three anonymous Persian geometrical treatises in this collection: The treatise A (we mention it under the title Mukhtaṣar fī alHandasa) (fols. 71r 81v); The treatise B (fols. 81r 89r); The treatise C (fols. 90v100r). The treatise A is a single distinguish one and the survey to find some similar treatise to it or its origin was not successful. In this paper, the critical edition of this treatise is included, and its mathematical problems are discussed. On the other hand, The studies showed that treatises A and B are similar partly to four other mathematical treatises: Lubb alḤisāb (the Gist of Arithmetic) by ʿAlī ibn Yūsuf Munshī from 12th century, Ghunyat alḤussāb fī ʿIlm alḤisāb by Qāḍī alHimāmīyya Abū alʿAbbās Jamāl alDīn Aḥmad ibn Thābit, Manāzil alSabʿ by Būzjānī and alBadiʿ fi alhisāb by Karajī. The study of these treatises and detecting their origins is crucial to identify the history of Persian mathematical texts.