نجم الدوله و فیزیک

با نظر به نقش عبدالغفار نجم‌الدوله در ورود علوم جدید به ایران، متوجه خواهیم شد که وی در ورود فیزیک جدید نیز تاثیرگذار بوده است. عبدالغفار در این رشته، هم دارای تالیف و هم دارای ترجمه می‌باشد. تعدادی از آثار منتسب به وی در زمینۀ فیزیک عبارتند از؛ جرثقیل (ترجمه‌ای از پوانسو)، تکافو قوا (ستاتیک)، فیزیک و شیمی و علم بخارات. از این میان تاکنون تصاویر دو نسخه به دست ما رسیده است. یکی نسخۀ اصول علم ستاتیک است که در سال 1276ق شروع و در سال 1277ق به پایان رسید. او در ابتدای این ترجمه، استاتیک را علم موازنۀ اجسام دانسته و آن را جزء اول از علم جراثقال می‌داند. دیگری نسخۀ فیزیککه به درخواست مخبرالدوله وزیر علوم و معادن در سال 1293ق برای استفادۀ عموم مردم تالیف شده است و به تبیین مفاهیم گوناگون علم فیزیک به زبان ساده می‌پردازد و از حل مسائل عددی و پارامتریک بهره‌ای نمی‌برد. این دو اثر خطی بوده و نمونۀ چاپ شده‌ای از آنها تاکنون مشاهده نشده است. همچنین یک کتاب چاپی به زبان فرانسوی تحت عنوان nouvelles récréations physiques et mathématiques نوشتۀm.guyotدر کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی موجود است و در توضیحات آن آورده شده است این کتاب اهدایی نجم‌الدوله می‌باشد، که مشاهدۀ آن نیز می‌تواند در دریافت درک صحیح‌تری از پیشینه و شخصیت علمی نجم‌الدوله، حداقل در علم فیزیک، موثر باشد. هدف از این مقاله بازخوانی و معرفی ویژگی‌های کتب فوق به عنوان بخشی از نخستین آثار موجود در علم فیزیک جدید و به‌ویژه به دلیل ارتباط آنها با عبدالغفار نجم‌الدوله اصفهانی است.

Najm alDawla and Physics

According to the role of ʿAbd alGhaffār Najm aldawla in the introduction of modern sciences to Iran, we will know physics is one of the sciences that he has influenced on transition of it. ʿAbd alGhaffār had essays and tranlations in this field of study. Some of his works in physics are: Jarri Thaqῑl (translation from Poinsot), Takāfūʾi Quwā (statics), physics and chemistry and ʿilmi bukhārāt. Until now we achieved two transcriptions of his works. First, the book ʾUṣūli ʿIlmi Sitātῑk, which he translated into Persian on 1277 A.H. On the first page of this book he said: “the meaning of statics is ʿilmi muwāzinihi ʾajsām”. The other book is physics that was written at request of Mukhbir aldawla, minister of sciences and mines, on the 1293 A.H. for the use of public, not only for educated people. Najm aldawla in this book expresses different concepts of modern physics in a simple word, and does not use numerical and parametric issues. These two books are transcripts and have not been published. Also a French printed book named Nouvelles Récréations Physiques et Mathématiques written by M.Guyot and is kept in Library, Museum and Document Center of Iran Parliament was at ʿAbd alGhaffārʼs disposal that may help us to have better perception. The purpose of this article is review and presentation of above books as a part of first works of modern physics in Iran and especially because of their relation to ʿAbd alGhaffār Najm aldawla.