نجم‌الدوله و اولین کتاب درسی فلسفۀ جدید در ایران

به‌رغم تصور اولیه، نوشته‌هایی که در دورۀ قاجار به فلسفه‌های جدید پرداخته‌اند اندک‌اند. از میان این نوشته‌ها، تنها کتابی که به‌قصد آموزش فراهم‌آمده دورۀ اصول حکمت فلسفه نام دارد که نسخۀ خطی آن به‌دست ما رسیده است. این متن در اصل ترجمه‌ای است به قلم میرزاعبدالغفار نجم‌الدوله به فارسی از یک کتاب درسی فرانسوی. احتمالاً او کتاب را به‌طور خاص برای تدریس در مدرسۀ دارالفنون ترجمه‌ کرده‌باشد؛ هرچند اطلاعی در این‌باره در دست نیست. اما نسخۀ فرانسوی کتابی است مفصل که برای دانش‌آموان سال آخر دبیرستان نوشته شده ‌بود و مترجم فقط بخش‌های ابتدایی آن را ترجمه کرده‌است. نجم‌الدوله هم‌چون اغلب مترجمان آثار فلسفی در دورۀ قاجار آشنایی چندانی با فلسفه نداشته‌است؛ چنان‌که خود نیز بدان تصریح دارد. این مقاله در نظر دارد ضمن معرفی این ترجمه، با رجوع به متن موجود و مطابقت آن با کتاب فرانسوی به‌اجمال به دیدگاه‌ مترجمِ آن بپردازد