در باب انتساب و عنوان رساله‌ای عربی در بارۀ عطرها از سدۀ چهارم هجری

در سده‌های نخستین دورۀ اسلامی آثاری شایان توجه در بارۀ عطرها نوشته شده‌اند. از این میان شباهت‌های ساختاری و محتوایی کتاب الطیب منسوب به محمد بن الحسن بن ابراهیم الخازن، مختصر فی الطیب منسوب به سهلان بن کیسان و رساله فی اصول الطیب و مرکبات العطریه منسوب به احمد بن محمد بن مندویه چندان است که می‌توان آنها را سه روایت از اثری واحد به شمار آورد. پزشکانی که رساله‌ای در عطرشناسی نوشته‌اند  عموماً به خواص دارویی و طبیعت آنها نیز توجه داشته‌اند اما نویسندۀ این رساله کمترین توجهی به این گونه مباحث نداشته‌است. این نکته را می‌توان نشانۀ پزشک نبودن نویسنده دانست، حال آنکه ابن مندویه و ابن کیسان هر دو پزشک بوده‌اند و از سویی اشارۀ نویسنده به نوشتن کتاب برای به‌کارگیری در خزاین ملوک یادآور لقب خازن است که در پی نام محمد بن الحسن آمده است. همچنین مقایسۀ ضبط‌های مشترک دستنویس‌های سه روایت نشان می‌دهد که این دستنویس‌ها اصل مشترکی دارند؛ شواهد نسخه‌شناختی نشان از آن دارد که همگی آنها مستقیم یا با واسطه به دست‌نویسی به خط خود خازن نسب می‌برند و اگر چنین باشد انتساب آن به دو تن دیگر را باید تصرف کاتبان به شمار آورد.

On the Authorship and Title of a 10th Century Arabic Treatise on Perfumes

In Islamic era several remarkable works have been written about perfumes and their properties. Among them, the similarities between the structure and content of Kitab alṬīb Attributed to alKhāzin, Mukhtaṣar fī alṬīb Attributed to Ibn Kaysān and Risāla fī Uṣūl alṬīb Attributed to Ibn Mandawayh are so evident that they can be considered as three versions of a single work. Usually perfumery works that have been written by physicians mention the medicinal properties of the parfumes, but the author of this work is less concerned with such properties. This fact can indicate that the author was not a physician while we know that Ibn Mandawayh and Ibn Kaysān were both physicians. Moreover, according to the introduction to the treatise, the author’s purpose is to prepare a work that would be useful for kings’ treasuries. This presumes that alKhāzin who according to his title was a treasurer, could be the right author. In addition, comparison of scribal variants of these three versions of the treatise shows that they have a common origin. Based on some codicological evidence, all the three versions are copied from a manuscript that was written by alKhāzin; if so, the attribution of the treatise to the others has wrongly been done by scribes.