تحلیل تطبیقی داستان غنایی شاه و کنیزک در مثنوی با پیش‌ متن ‌های آن (بر اساس نظریه ژرار ژنت)

تکثّر معنایی متن و ماهیت چند آوایی متون ادبی که در پیوند با نظریۀ بینامتنیت است، از جمله دست آوردهای بسیار مهم و مغتنم نظریه های ادبی مدرن می باشد که چشم اندازهای متنوعی را در برابر مفسران و منتقدان متون ادبی گشوده است. در میان آثار روایی، مثنوی مولانا از منظر ارتباطات بینامتنی، بویژه از لحاظ فزون متنیتی بی‌مانند است؛ چنان که نخستین داستان مثنوی، شاه و کنیزک، بیش‌متن چندین جریان و داستان مشابه در متون روایی و غیر روایی هم چون فردوس‌الحکمه، عیون الاخبار، قانون، ذخیرۀ خوارزمشاهی، چهارمقاله، اخبار‌النساء، اسکندرنامه، اقبال‌نامه‌، جوامع الحکایات و مصیبت‌نامه است. مقایسۀ این داستان با روایات پیش متن آن، بر اساس نظریۀ فزون متنیتی ژنت، سوای تعیین میزان ارتباط آنها با یکدیگر، نمایش گر ذوق سرشار مولانا در هنر داستان پردازی است. در این جستار، تجزیۀ روایت مثنوی به پیرفت‌های گزاره ها و تحلیل تطبیقی آن‌ها با اجزای روایات پیش متن بر مبنای نظریۀ فوق، نشان می دهد که ارتباط روایت‌ بیش متن با پیش‌متن‌های منظوم، از نوع گشتار غیر مستقیم و پیچیده است و ارتباط آن با پیش‌متن‌های منثور، از نوع جایگشت شعر سازی است. همچنین کاربست اصل تداعی آزاد، که حاصل آن استفادۀ بسیار مولوی از داستان های درونه ای و گریزهای آگاهانه و عامدانۀ معنایی است، به شکست های پی در پی در خط داستان انجامیده است.