دگرگونی سعدی در غزل

غزلیات سعدی به چهار بخش غزلیات قدیم، طیبات، بدایع و خواتیم تقسیم بندی شده است. به نظر می رسد غزلیات قدیم در دوران جوانی و طیبات و بدایع در دوران پختگی و اوج شاعری سعدی سروده شده و خواتیم مربوط به دوران پیری اوست. اگر چه جوهره ی شعر سعدی در غزلیات، عشق است، اما این عشق در غزلیات قدیم، عشق زمینی و در خواتیم عشق عرفانی است، حتی در بعضی از غزل های خواتیم، اخلاقیات و زهد غلبه دارد. این دوگانگی در غزل های سعدی توجه محققان بسیاری را به خود جلب کرده است. هدف ما در این مقاله بررسی یکی از اساسی ترین دلایل این دوگانگی است. به نظر می رسد یکی از مهم‌ترین دلایل این دگرگونی آن است که سعدی مدارج عشق را عملاً از زمینی به عرفانی به طور طبیعی طی کرده است. لذا در دوران پیری از این حیث کمبودی احساس نمی کند. در این مقاله ابتدا نظر بسیاری از محققان را در زمینه ی غزل های سعدی و احیاناً تفاوت های «خواتیم» و«غزلیات قدیم» نقل کرده ایم. سپس برای اثبات ادعای خویش از غزلیات او و بعضی از دستاوردهای امروزی روانشناسی، مثال ها و مطالبی را نقل کرده ایم.