تحلیل نشانه‌ شناسی قصیدۀ «المتنبّیِ» جواد الحطّاب با تکیه بر نظریۀ نشانه ‌شناسیِ شعرِ مایکل ریفاتر

یکی از دستاوردهای مایکل ریفاتر در زمینۀ درک دلالت های زبانی و ژرف ساخت متن، نظریۀ نشانه شناسی شعر اوست. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر رویکرد نشانه شناختی در صدد است فرآیند های نشانه پردازی قصیده «المتنبّی» جواد الحطاب؛  شاعر معاصر عراقی را بر اساس نظریه ریفاتر در دو سطح خوانش اکتشافی و پس کنشانه بررسی و تحلیل نموده تا به لایه های پنهان متن، ایدۀ محوری و رابطۀ بینامتنی آن با دیگر متون دست یابد. شاعر در این قصیده با بازخوانی گذشته تاریخی و اسطوری و با محکوم کردن اوضاع کنونی، فریاد انتقاد و تغییر سر می دهد و با به کار گیری شخصیت های تاریخی، دینی و اسطوری به ترسیم اوضاع کنونی عراق و ایدئولوژی های خویش می پردازد. در سطح نخست (اکتشافی)، مخاطب با تصویرهای رمزآلود از دوران حکومت خلفای عباسی و متنبّی شاعر رو به رو می شود که صرفاً مجموعه ای از اخبار متناقض و متضاد است که خواننده خلاق را اقناع نمی کند؛ اما در خوانش سطح دو (پس کنشانه) با بهره جستن از توانش ادبی و گذر از سطح محاکاتی به سطحی بالاتر و بررسی عناصر «غیر دستوری» و نشانه پردازیِ هر یک از آنها، به «انباشت ها» و «منظومه های توصیفی» دست می یابد که بیان گر فضای فکری مسلط و حاکم بر قصیده است. سپس با کشف هیپوگرام به دلالت های معنایی و ضمنی متن دست یافته و در نهایت به تحصیل ماتریس یا خاستگاه اصلی متن نائل می گردد. تحلیل این قصیده نشان می دهد ایدۀ محوری متن، نقد فضای آفت بار جامعه عراق، اعتراض و انتقاد از سیاست های ناکارآمد حاکمان و مشروعیت زدایی از سلطه حاکم با تکیه بر استراتژی بینامتنیت و ریشخند و ناسازواری است

analysis of jawad al-hattab’s ode of al-mutanabbi, based on michael riffaterre’s theory of semiotics in poetry

one of michael riffaterre's achievements in understanding the linguistic and deep implications of the text is his theory of semiotics in poetry. in the present study, the ode of al-mutanabbi is explained in two levels of heuristic reading and retroactive reading by using the mentioned theory and by descriptive-analytical method. at the first level, the audience is confronted with a collection of news that does not convince the reader with literary ability;therefore, in the second level reading, leads to the accumulation of the caliphate of the second abbasid period, the events of the history of islam and critical expression and ridicule and the descriptive systems of the political situation in iraq, the confrontation between right and wrong, betrayal, power-seeking by examining ungramaticalitis. then, obtains the semantic and implicit meanings of the text by discovering the hypogram, and finally reaches the matrix, which is protesting and criticizing the actions of the rulers of that time with bitter humor and mockery.ode hypogram are also based on a bitter and biting critique on the domination and rule of incompetent people during the history, false domination through betrayal, corruption and its dire consequences, lost arab power, the betrayal of internal factors, and the division and defeat of the currents of resistance in the present era.