هم سانی یا دگرسانی دو اهرم عشق در غزلیات مولانا و سعدی

یافتن نقاط اشتراک و اختلاف بین عاشق و معشوق (دو اهرم عشق) ‌‌در دیوان شاعران مختلف به شناخت بیشتر جهان‌بینی و معیارهای زیباشناسانه ‌آن‌ها کمک می‌کند. در این مقاله با روش تحلیل مقایسه ای و با استفاده از ابزار کتابخانه ای، ویژگی های گوناگون عاشق و معشوق در پنجاه غزل از سعدی و پنجاه غزل از مولانا استخراج شده است. بر اساس آن، گونه‌های مختلف معاشیق دسته‌بندی و در آخر اشتراکات و اختلافات نگاه دو شاعر بررسی شده ‌است. یافته‌ها در پی اثبات یا ردِ علمی برخی از فرضیه‌هایی است که پیشتر وجود داشته‌اند؛ فرضیاتی چون دست‌نیافتنی بودن معشوق سعدی، شخصی‌تر بودن عشق در غزلیات او، ثابت قدم‌تر بودن مولانا در استغراق اثبات شده است؛ همچنین این نکته که جمال، شرط اولیه عاشقی سعدی اما برای مولانا نتیجه عشق است و ویژگی‌‌های عاشق و معشوق در غزلیات متفاوت (عاشقانه/عارفانه) یک شاعر به هم شبیه تر هستند تا گونه مشابهش در غزل شاعر دیگر. این یافته‌ها که ریشه در آرای عرفانی مولانا و جمال‌شناسی سعدی دارد بر تفاوت بنیادی جهان‌بینی دو شاعر صحه می‌گذارد. از دیگر تفاوت‌ها می‌توان به اختلاف موضعشان در برابر هردو نوع عشق حقیقی و مجازی، چگونگی توصیف معشوق، میزان قدرت عاشق در موقعیت عاشقانه و احساسات او اشاره کرد.

homology or alteration of two levers of lover and beloved in mowlana and sa’di’s ghazals

finding similarities and differences between lover and beloved, helps to better understand the worldview and aesthetic criteria of poets. in this article, various characteristics of lover and beloved have been extracted from fifty ghazals of saadi and rumi; then, according to characteristics, different types of lover and beloved are categorized .finally, the similarities and differences are studied. by this, it has been determined that the characteristics in the poetry of a poet are more similar to each other than their corresponding types in another one. the findings, which are accompanied by frequency of some of the keywords, are new proof or reject of some of already existed assumptions, proof of the unattainability of saadi's beloved, his more personalized love, his worship of beauty and rumi’s more steadfast submergence in love. all these confirm the fundamental difference between these poets and are rooted in rumi's mystical and saadi's aesthetics. we have also proved that beauty is the condition of love for saadi, but for rumi it is the result. among the differences are the discrepancy between the viewpoints of poets toward true and virtual love, how a lover describes his beloved, the strength of the lover, and the feelings of the lover.