مراتب خداشناسی در مثنوی مولوی

تامّل در هدف آفرینش انسان از موضوعات مشترک ادیان آسمانی است و همه این ادیان شناخت خدا را شرط رسیدن به هدف مذکور می دانند. البته مراحل و چگونگی شناخت از دید متفکران و نظریه پردازان متفاوت است. در میان اندیشه‌های اسلامی، جلال‌الدین مولوی در مثنوی با بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی، معرفت خدا را در مراحل و مراتبی بیان کرده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین و تحلیل مراتب معرفت الهی و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر در الهیات مثنوی می‌پردازد. پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که از نگاه مولوی مراتب شناخت خدا چه ارتباط منطقی با یکدیگر دارند. مولوی، شناخت خدا را زیر بنای رسیدن به مقام خلیفةاللهی و دارای سه مرتبه کلی: سطحی(عامیانه)، کسبی(عقلی) و کشفی(عرفانی) می‌داند. از نگاه وی نوعی رابطه منطقی میان مراتب فوق بر قرار است: معرفت سطحی مقدمه ضروری پیدایش معرفت عقلی است و معرفت شهودی به دنبال کمال معرفت عقلی بروز و استمرار می‌یابد. این مقاله ضمن استخراج و چینش منطقی مراتب مذکور براساس سخن مولوی، به این نتیجه می‌رسد که منابع معرفتی در الهیات مولوی متعدد بوده و هیچ تعارضی میان آنها وجود ندارد، بلکه میان مراتب مذکور نوعی ملازمه و ترتب منطقی برقرار است.

levels of theology in rumi’s masnavi

one of the common beliefs of the heavenly religions about man is the purposefulness of his creation. all these religions consider the knowledge of god as a condition for achieving the transcendent goal. of course, the steps and how to identify thikers idea are different. according the qur'anic teachings, molavi considers the knowledge of god as the ground for piety, remembrance, guidance, salvation, attaining mercy, worship, happiness, and most importantly, attaining the position of caliph. the present research seeks to answer the question that from the point of view of molavi, what is the logical relationship between knowing god and having them? molavi considers the knowledge of god as the basis for attaining the position of succession has three general levels: superficial (colloquial), business (intellectual) and exploratory (mystical). in his view, there is a logical relationship between the above levels: superficial knowledge is a necessary prelude to the emergence of rational knowledge, and intuitive knowledge appears and continues after the perfection of rational knowledge. this article, while extracting and arranging the above-mentioned logical levels according to molavi, concludes that the sources of knowledge in molavi’s theology are numerous and there is no conflict between them, but there is a kind of logical connection and order between the mentioned levels.