بررسی و تحلیل عنصر خطاب و طلب در ساقی‌نامه‌ها

ادب غنایی فارسی گسترۀ وسیعی دارد. یکی از انواع ادبی موثر، ساقی نامه هاست که در آن با دو نوع، ساقی نامه و مغنّی نامه روبرو هستیم. شاعر با مخاطب قرار دادن ساقی غالباً از او باده می طلبد. مغنّی‌نامه نیز در خطاب به مغنّی است در طلب سرودن و نواختن. ساقی‌نامه‌ها را به‌دلیل خطاب‌های آنها، گاه شعر خطابی نامیده‌اند. با توجه به اهمیت عنصر خطاب و طلب در ساقی‌نامه‌ و ضرورت شناخت عمیق‌تر آن به عنوان یکی از انواع گستردۀ متون غنایی، تحلیل خطاب‌ها و طلب‌های موجود در ساقی‌نامه‌ از لحاظ شکل و محتوا، هدف این پژوهش تعیین گردید. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و به شیوۀ تحلیلی توصیفی مورد بررسی قرارگرفت. با بررسی ساقی‌نامه‌ها معلوم می‌شود که در این نوع، تمامی خطاب‌ها به ساقی، مطرب و مغنّی نیست؛ خدا، زاهد، ناصح، واعظ، محتسب، پادشاه و اشخاص و امور دیگر نیز مورد خطاب شاعران واقع شده‌اند. تمام درخواست ساقی‌نامه‌سراها نیز «باده» نیست، بلکه ساقی، حوض کوثر، فیض پیامبر، می عیش، جام دانش، می وحدت، می نیستی و ... نیز از درخواست‌های آنان است.