بررسی ساختار و محتوای آستانه‌سرایی در منظومه‌های فارسی تا قرن ششم

مرسوم است شاعر قبل از شروع متن اصلی منظومه‌، بخش‌هایی را به عنوان آستانه منظومه می‌آورد که حکم دروازه ورود به متن اصلی دارد. این سنت قدمتی دیرین دارد و در کهن‌ترین آثار ایرانی همچون اوستا و کتیبه‌های هخامنشی و منظومه‌های پهلوی دیده می‌شود و در منظومه‌های دری نیز استمرار یافته است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و با بررسی 19 منظومه فارسی تا قرن ششم، در پی آن است که نشان دهد مقدمه‌ها از نظر محتوا و ساختار شامل چه مواردی است؟ آیا می‌توان سیر و تطوری برای آن در نظر گرفت؟ مقدمه‌های منظومه‌های مورد بررسی در سه دستة دارای مقدمه‌های عمومی(یازده مورد)، تخصصی(پنج مورد) و بدون مقدمه(سه مورد) جای می‌گیرد. در مقدمه‌هایی اختصاصی، شاعر به اقتضای موضوع اثر، آستانه‌ای متناسب با آن برای ورود به متن اصلی سامان می‌دهد. مقدمه‌های عمومی که از رایج‌ترین مقدمه‌هاست، شامل مباحثی چون تحمیدیه، نعت رسول(ص) و صحابه، معراج‌نامه، آفرینش، بخش آزاد وصفی، مدح ممدوح، سبب تالیف کتاب(اشاره به پیشینه و نقد آنها، دشواری کار، دلیل سرایش) و بستر نهایی است. فردوسی را می‌توان پیشرو مقدمه‌سرایی عمومی دانست و بعد از وی مقدمه به مرور تحولاتی همچون بسط اجزای مقدمه، افزودن مقدمه منثور یا بخش‌های دیگری همچون معراج‌نامه را داشته است.