تامّلی بر کارکرد معنایی و بلاغی تلمیح در غزل سعدی

تلمیح به عنوان یکی از شگردهای بلاغی که هم در حوزۀ موسیقی معنوی و هم جزو مجموعۀ تصویر قابل بررسی است، همواره نقشی مهم و موثّر در القای عواطف و آفرینش تصاویر ادبی؛ بخصوص در حوزۀ شعر داشته است. ویژگی قابل توجّه تلمیح آن است که به عنوان یک شیوۀ فرمی برای تبیین ذهنیات، می تواند اَشکال بلاغی دیگری را نیز در بطن خود جای دهد و بدین ترتیب، هم جنبۀ مخیّل سخن را قوّت بخشد و هم بُعد القاییِ آن را برجسته سازد. براساس همین اهمّیت، هدف مقالۀ حاضر، بررسی جلوه های کارکرد معنایی و بلاغی تلمیح در غزلیات سعدی است که با روش توصیفی تحلیلی انجام می گیرد و به شناختن بخشی دیگر از عواطف و اندیشه های سعدی و ظرائف زیباشناختی غزل او می انجامد. یافته های این تحقیق حاکی از آنند که برجسته ترین گونه‌های تلمیح در غزل سعدی عبارتند از: اشارات و قصّه های قرآنی روایی؛ به ویژه ماجرای پیامبران، تلمیحات تاریخی داستانی(ماجراهای عاشقانه ای که جنبۀ داستانی آن ها غالب است) و اشارات اساطیری حماسی. سعدی انواع تلمیح را به ترتیب در فضای موضوعی  معناییِ عاشقانه، عارفانه و تعلیمی  اخلاقی به کار می برد. هر یک از این گروه های محتوایی، شامل جزئیاتی متنوّع هستند که در متن به آن ها خواهیم پرداخت. بارزترین قالب‌های فرمی بلاغیِ سعدی در جریان کاربرد انواع تلمیح نیز عبارتند از: تشبیه؛ به ویژه اضافۀ تشبیهی، نماد (کلیدواژه های تلمیحی نمادین) و ایهام؛ بخصوص از نوع تناسب.