تبیین ساختار اداری – مالی و قوانین حاکم بر آن در امپراتوری عثمانی (در سده 10 ه. ق./16 م.)

امپراتوری عثمانی در سده 10 ه.ق./16 م. با به‌کارگیری تقسیمات اداری-مالی متنوع به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پایدارترین حکومت‌های اسلامی تبدیل شد. در همین راستا، پژوهش‌های مختلفی در رابطه با ساختار اداری-مالی امپراتوری عثمانی انجام‌شده است باوجوداین، پژوهشی به دست نیامد که به ساختار اداری-مالی امپراتوری یادشده با تکیه‌بر قانون‌نامه‌ها بپردازد و جای خالی چنین پژوهشی احساس می‌شود؛ از‌این‌رو، در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای به‌ویژه قانون‌نامه «سلیمانِ قانونی» -که به نیکی تقسیمات اداری-مالی قلمرو عثمانی در قرن دهم را نشان می‌‌دهد- به تبیین ساختار اداری-مالی آن در قرن دهم پرداخته‌شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که تقسیم ممالک محروسه به واحدهای اداری نظیر ایالت، سنجاق، قضا و کوی (از اوایل قرن 10 ق)، تمرکززدایی و اداره منظم‌تر سنجاق‌ها را در پی داشته است و از رهگذر تقسیم سنجاق‌ها به «سالیانلی»(اراضی مشمول مالیات سالیانه) و «سالیانسیز»(اراضی دارای مالیات خاص)، جمع‌آوری مالیات به شکل منطقی و با در نظر گرفتن تفاوت اقلیم صورت ‌‌گرفته است. همچنین به‌منظور اداره اراضی و تامین نیروی نظامی موردنیاز با کم‌ترین هزینه، سنجاق‌ها و زمین‌ها به شیوه مقاطعه و تیمار تقسیم می‌گشته‌اند. افزون بر این با ثبت املاک، نفوس و صدور قوانین جدید برای هر سنجاق و قسمت، روابط بین زمین‌داران و رعایا تحت کنترل باب‌ عالی (مرکز حکومت) قرار می‌گرفت. در ادامه و از اواخر قرن دهم با گسترش تقسیماتی همچون آرپالیق، اشکینجی و مفروض القلم (نوع خاصی از اراضی با قوانین خاص)، به مالکان این بخش‌ها اختیارات زیادی داده‌شده و درنتیجه از اقتدار حکومت مرکزی در ایالت‌ها کاسته شد.

explaining the administrative-financial structure and the laws governing it in the ottoman empire

the ottoman empire in the 10th century ah / 16 ad. using various administrative-financial divisions, became one of the largest and most stable islamic governments. various studies have been done on the administrative-financial structure of the ottoman empire; however, no research has been done to deal with the administrative-financial structure of the empire relying on the legislatures. therefore, present study, using a descriptive-analytical method and relying on library sources, especially the &soleiman qanuni& code, which well shows the administrative-financial divisions of the ottoman empire in the tenth century, expresses this structure. findings show that devising restricted countries into administrative units such as the state, sanjak, kaza and dormitory (from the early 10th century ah), has led to decentralization and more regular administration of sanjaks and through the devising sanjaks into &salianli& (lands with annual tax) and &saliansiz& (lands with special taxes), tax collection has been done logically and with regard to climate differences. also, in order to manage the lands and provide the required military force at the lowest cost, sanjaks and lands were divided by contract and timar method. in addition, with the registration of property, population, and the issuance of new laws for each sanjak and section, relations between landowners and villeins came under the supervision of the supreme government. later, in the late tenth century, with the expansion of divisions such as arpaliq, ashkinji, and mafruz al-qalam (a special type of land with special laws), were given much authority to the owners of these sections, reducing the power of central government in the states.