زمینه‌ها و علل واگرایی اجتماعی جامعه اسلامی در بغداد عصر آل بویه

بغداد، پایتخت چند فرهنگی دولت عباسیان در حالی در سال 334 قمری از سوی آل بویه (ح 321-447ق) گشوده شد که اقوام و مذاهب گوناگونی در آن می‌زیستند. چیرگی بویهیان بر این شهر، کفه‌ی قدرت را به سوی مذهب شیعه و ملیت ایرانی بالا برد و مناسبات قومیمذهبی را با دگرگونی اساسی روبرو نمود. نسل اول پادشاهان بویهی گرچه مناسبات دولتی را ذیل برنامه کلی تعاملات قومی و مذهبی تعریف می‌کردند، اما از پدیدآمدن زمینه‌های واگرایی اجتماعی، جلوگیری می‌نمودند. اما نسلهای بعدی فرمانروایان آل بویه، چون گذشته قدرت لازم را نداشتند از این رو به رغم روحیه مدارای مذهبی در میان این حاکمان، ناآرامی‌های اجتماعی در حوزه تحت سلطه آنان فزونی یافت. علت به معنای آن چیزی است که از وجودش چیز دیگری (معلول) حاصل شود. زمینه نیز در لغت به معنای سطح و متن هرچیز می باشد. به عبارت دیگر علل یا عوامل بیشتر ناظر به کنشگران انسانی که با کنش های خود تاثیراتی بر روند حوادث می گذارند دانست و زمینه ها که دارای ابعاد تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و..باشند و به نوعی بسترها و پس زمینه‌های خلق پدیده‌ها تلقی گردند.پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی و بر مبنای نظریه «واگرایی جوامع پویایِ چند فرهنگیچند مذهبی» در پی پاسخ به چیستی مهم‌ترین زمینه‌ها و علل واگرایی اجتماعی جامعه اسلامی در دوران آل بویه است. یافته‌ها نشان می‌دهند، زمینه‌های واگرایی اجتماعی در این دوره عبارت بود از: «نبود عقلانیت دینی»، «ناآگاهی در میان مردم»، «جمعیت ناهمگون» و «پویایی اقلیت‌های دینی». و علل واگرایی نیز به ترتیب این موارد بودند: «نبود امنیت»، «تقابل فکری تشیع آیینی و اهل حدیث»، «نزاع‌های قومی»، «فریب افکار عمومی» و «حوادث طبیعی».

The fields and causes of social divergence of Islamic society in Baghdad during the era of Al-Buye

Baghdad, the multicultural capital of the Abbasid state, was opened in 334 AH by the Buyids (327447 AH), while various ethnic groups and religions lived there. The Buyids domination of this city raised the sphere of power towards the Shiite religion and the Iranian nationality and faced a fundamental change in the ethnicreligious relations. The first generation of Buyid kings, although defining state relations under the general program of ethnic and religious interactions, prevented the grounds for social divergence. But the next generations of Buyid rulers, because they did not have the necessary power like past, despite the spirit of religious tolerance among these rulers, social unrest increased in the area under their control. The present study seeks to answer what is the most important context and causes of social divergence of Islamic society in the time of AlBuye with a descriptiveanalytical approach and based on the theory of &divergence of dynamic multiculturalmultireligious societies&. The findings show that the fields of social divergence in this period were: &lack of religious rationality&, &ignorance among the people&, &heterogeneous population& and &the dynamism of religious minorities&. The causes of divergence were: &lack of security&, &intellectual confrontation between religious Shiites and hadith scholars&, ðnic conflicts&, &deception of public opinion& and &natural events&.