تحلیل ساختار نامه‌های امام کاظم(ع)

پژوهش حاضر، درصدد بررسی ساختار و شکل ظاهری نامه‌های امام کاظم(ع) است. بررسی در این موضوع، از آن‌رو حایز اهمیت است که می‌تواند در اعتبارسنجی میراث به‌جای‌مانده از امام کاظم(ع) کمک نموده، به چگونگی بهره‌مندی بهینه از آن رهنمون شود. از امام کاظم(ع)، 97 نامه بر جای ‌مانده است که برای به‌دست‌آوردن الگوی ظاهری آن‌ها، از جهت چگونگی شروع و پایان، ذیل شش عنصر که در الگوی نامه‌نگاری عصر امام کاظم(ع) هریک جایگاه تعریف‌شده‌ای داشت، مورد بررسی قرار گرفت. اجزای شش‌گانه مورد بررسی در هر نامه، عبارت‌اند از: 1. کلیشه‌های آغازین نامه؛ 2. یاد از نویسنده نامه؛ 3. یاد از گیرنده؛ 4. عبارات و کلیشه‌های پایانی؛ 5. ثبت تاریخ؛ 6. درج نام کاتب نامه. نتیجه بررسی، بیانگر آن است که نامه‌های موجود و منسوب به امام کاظم(ع)، دارای ساختار یکسانی نیست و اجزای شش‌گانه مورد بررسی، به گونه ثابت در نامه‌های امام تکرار نمی‌شود. بنابراین، می‌توان احتمال داد نامه‌های آن حضرت به‌صورت کامل و در شکل اصلی به منابع منتقل نشده و در مسیر انتقال، راویان و گزارش‌گران به‌تناسب سلایق و علایق خویش، موارد و بخش‌هایی از نامه را گزینش و یا نقل به معنا کرده‌اند. ازاین‌رو، با اتکا به نامه‌های موجود امام کاظم(ع)، نمی‌توان به سیره نوشتاری آن حضرت در نامه‌آرایی دست یافت.