شخصیت‌‌های گروتسکی در تذکرۀ یخچالیه

تذکرۀ یخچالیه نوشتۀ میرزا محمدعلی مذهّبِ‌اصفهانی متخلص به فرهنگ (در جوانی) و بهار (در پیری)، جزو نقیضه‌‌های مفصل ادب فارسی است که به شیوۀ تذکرۀ آتشکده از آذر بیگدلی نوشته شده‌است. میرزا مذهّب در اثرش سی شخصیت‌‌ خلق می‌‌کند تا از مدعیان شاعری و یاوه‌‌سرایان عصرش انتقاد کند. این شخصیت‌‌ها از یک‌‌سو مشمئزکننده و از سوی دیگر طنزآمیزند و احساسی چندگانه از نفرت و خشم و ترس و طنز را در مخاطب برمی‌‌انگیزند. این شیوه که به گروتسک شهرت دارد، در بسیاری از آثار ادبی مشهور دیده می‌‌شود. در این مقاله، نویسندگان پس از ذکر تعریفی از نقیضه و کارکردهای آن، به تحلیل شخصیت‌‌های گروتسکی این اثر پرداخته و به این نتیجه رسیده‌اند که شخصیت‌‌های تذکرۀ یخچالیه اغلب ناقص‌‌الخلقه‌اند و دچار بیماری‌‌های جنسی (شاهدبازی و امردبازی و حیوان‌آمیزی و...) هستند؛ به عبارت دیگر، مضمون گروتسکی این تذکره، نخست روابط جنسی نامعقول، و سپس، رذایل اخلاقی چون حماقت و خساست و طمع و دزدی و مردم‌‌آزاری است. می‌‌توان گفت کارکرد گروتسک در این اثر، رسوا کردن ذات واقعی زمانه است.