تشبیه قریب (مبتذل) و شیوه‌های رفع ابتذال تشبیه (در کتب بیان مشهور فارسی)

هدف مقالۀ حاضر آن است که پس از اثبات فقدان ارزش هنری تشبیهات قریب و لزوم رفع قرابت از آن‌ها، با استناد به کتاب‌های بیان فارسی از آغاز تا امروز، موجبات ابتذال و قرابت تشبیهات را بررسی کند و تشبیهاتی از قبیل مشروط و تفضیل و مضمر و معکوس و بلیغ را که در کتاب‌های یادشده برای رفع ابتذال از این‌گونه تشبیهات اندیشیده شده، تجزیه و تحلیل کند. در این مسیر، مولف نخست سابقۀ طرح موضوع را در کتب بیان فارسی نشان داده و سپس با روشن ساختن مفهوم تشبیه غریب و تشبیه قریب، اسباب قرابت تشبیه و وجوه غرابت تشبیه را با عناوین «غرابت اصلی و غرابت عارضی» بررسیده و آرای کتب بیانی را دربارۀ این موضوع نقد کرده و در ادامه به تشریح جزئیات شگردهایی پرداخته که تشبیهات را از ابتذال و قرابت رهایی می‌بخشند و به پندارخیزی و بلاغت آن‌ها کمک می‌کنند و در تشریح هر کدام از روش‌های یادشده، کوشیده‌است تا دیدگاه‌های کتب مرتبط را نقد کند و صحت و سقم آن‌ها را بررسی کند و در پایان بحث، شگرد ناگفتۀ دیگری را تحت عنوان «تشبیه مقید» برای رفع ابتذال تشبیه پیشنهاد داده‌است.