متن عرفانی به مثابه خطابه (بررسی وجوه خطابی در ساختار متون عرفانی، با تاکید بر استعاره و تمثیل)

متون عرفانی از مهم‌ترین متونی هستند که به منظور انتقال آموزه‌های معرفتی و اثرگذاری بر مخاطبانی که دغدغه آگاهی و تربیت باطنی دارند، تنظیم شده‌اند. از این رو به نظر می‌رسد در راستای تحقق این هدف، از شگردهای خاصی در بیان بهره گرفته شده‌است. با توجه به شیوه سخن در این دست آثار، می‌توان متون عرفانی را در شمار متون خطابی دانست. در این پژوهش، ضمن نگاه به مفهوم خطابه و سیر تاریخی آن، ابزارهایی چون تمثیل و استعاره ـ که در شیوه خطابی مورد استفاده قرار می‌گیرد ـ بررسی شده‌است‌. از این رهگذر، آرای عبدالقاهر جرجانی در باب صنایع بلاغی مذکور و نسبتی که با خطابه و ابزار خطابی دارد، مورد توجه قرار گرفته‌است. با توجه به این موضوع، متون عرفانی به مثابه متنی خطابی بررسی شده‌است؛ زیرا شیوه بحث و استدلال در این متون، شیوه‌ای خطابه‌ای و فارغ از استدلا‌ل‌های منطقی و ریاضی‌وار است و این متونْ روی در باورپذیر ساختن آموزه‌ها و لطایف عرفانی و اقناع مخاطب دارند و در این راه ابزارهایی چون تمثیل و استعاره را به کار می‌بندند. به همین دلیل، می‌توان متون عرفانی را از سنخ متون خطابی دانست.