بازتحلیل مقولۀ «مجاز» با رویکرد معناشناختی و تحویل آن به «ایجاز»

«مجاز» یکی از ابواب دانش بیان، و مباحث آن از فراگیرترین مسائل علوم بلاغت است. چیستی و سازوکار مجاز از زمان ارسطو تاکنون محل بحث و گفتگو بوده است. تلقی نادرست از این سبک بیانی و آرایۀ زبانی سبب شده است که برخی، مجاز را غیرواقع‌نما یا دروغ و قرآن کریم را از آن خالی پندارند؛ لذا در فهم و تفسیر قرآن و متون ادبی، تبیینی نوین و کارآمد از مجاز و نحوۀ دلالت آن مهم و راهگشا خواهد بود. در این راستا، هدف مقالۀ حاضر تبیین ساختار معناشناختی مجاز مرسل و استعاره و چگونگی دلالت آنها در زبان طبیعی است. این تحقیق با استفاده از نظریات دانشمندان گذشته و به‌کمک مبانی معناشناسی کاربردی، به بررسی ساختار و نحوۀ دلالت مجاز می‌پردازد و نشان می‌‌دهد: هردوگونۀ آن مبتنی بر ایجاز حذف (یعنی حذف زبانی و تخفیف غیرزبانی) شکل می‌گیرند؛ با این تفاوت که مجاز مرسل براساس نوعی مجاورت اما استعاره برپایۀ مشابهت رخ می‌دهد. بدین‌سان می‌توان مجاز مرسل را «ایجاز مجاورت» و استعاره را «ایجاز مشابهت» دانست. دلالت مجاز بر معنای غیروضعی، مانند حقیقت در ساختار «دلالت زبان‌شناختی» انجام می‌شود؛ بدین‌صورت‌که مخاطبِ کلام با احاطه بر کاربرد و تکیه بر بافت غیرزبانی (بافت موقعیت و دانش پیش‌زمینه‌ خود) می‌تواند کلام موجز را «تفصیل» دهد و معنا را «تفسیر» و کشف نماید. هم پدید‌آمدن مجاز، هم دلالت و فهم آن، وابسته به کاربرد است و درصورت عدم احاطه بر کاربرد و ندانستن بافت غیرزبانی، تفسیر و کشف مجاز مشکل و گاه ناممکن خواهد بود. درنتیجه، «مجاز»، نوعی «حقیقتِ» موجز است که می‌تواند مانند حقیقت، واقع‌نما باشد و چیزی باعنوان «استعمال مجازی» واقعیت ندارد. سرانجام، می‌توان تعریف نوین از مجاز را «لفظِ موجزِ دالّ بر معنای غیر‌وضعی در کاربرد جدید» دانست؛ تا یکی از مشکلات مهم دانش بلاغت دربارۀ مجاز قابل ‌رفع گردد.

reanalyzing the style of majaz (metaphor & metonymy) with the semantic approach and representing it to the briefness

majaz (including metaphor and metonymy) is one of the most important issues in the rhetoric sciences, and its structure and mechanism have been the subject of discussions since aristotle’s era. misunderstanding this rhetorical style has caused some scholars to think that majaz is unrealistic or a lie and that the qur’an lacks it. therefore, a new and efficient explanation of majaz and how it is implied will be needed to understand and interpret the holy quran, and the literature. this article tries to explain the semantic structure of metaphor and metonymy and their signification in the natural language; by using the ideas of past scientists and the teachings of applied semantics. it shows that both metaphor and metonymy occur based on linguistic ellipsis and non-linguistic reduction; however, metaphor is created on similarity, but metonymy on contiguity. metaphor can be considered the brevity of similarity and metonymy is the brevity of contiguity. majaz signifies the secondary meaning in the structure of linguistic signification, and the addresses can obtain the expansive form of the brief speech and interpret and discover the meaning by relying on the non-linguistic context (i.e., the context of the situation and background knowledge). if one does not know a speech’s application and non-linguistic context, the interpretation of majaz and the discovery of its meaning will be difficult and sometimes impossible. therefore, the occurrence, signification, and understanding of metaphor and metonymy depend on the application. thus, majaz can be explained like haghighat and there is no such thing as a symbolic application (iste’mal-e majazi). as a result, majaz is a kind of abstract speech that can be considered the truth. finally, metaphor and metonymy can be redefined as: ‏‏the brief word that signifies the secondary meaning in the new application. so, this approach can solve one of the important problems of rhetorical sciences about metaphor and metonymy.