واکاوی زیبایی‌شناختی گزیده‌ای از رباعیات ایرج زبردست با تکیه بر نقد صورت‌گرایانه

از رویکردهای نقد ادبی که فارغ از نگرورزی به سازه‌های موثر در نوشتار ادبی، به سَره‌گزینی قالب و هیئت بیرونی آثار می‌پردازد؛ جریان شکل‌گرایی است. جستار پیشِ‌رو، به بررسی و تحلیل زیبایی‌شناختی چند رباعی برگزیده از ایرج زبردست، سراینده معاصر ایرانی، با بهره‌گیری از رهیافتِ نقد صورت‌گرایانه می‌پردازد. در این پژوهش، ابتدا مبانی نظری نقد صورت‌گرایانه به اختصار تشریح می‌شود؛ سپس، با انتخاب چند رباعی برجسته از شاعر مذکور، به واکاوی دقیق عناصر ریختی آن‌ها پرداخته می‌شود. این عناصر شامل وزن، قافیه، ردیف، آرایه‌های ادبی مانند (جناس، استعاره، کنایه و تشبیه)، ساختار نحوی، و چگونگی ارتباط این عناصر با یکدیگر در ایجاد معنا و تاثیر زیبایی‌شناختی است. در این راستا، شگردهایی نظیر آشنایی‌زدایی، موسیقی کلام، بهره‌گیری از تصاویر بدیع، بازی‌های زبانی و انسجام ساختاری مورد بررسی قرار گرفته‌ است. نتایج این کاوش نشان می‌دهد که زبردست در رباعیات خود به طور ماهرانه‌ای از ظرفیت‌های ریختی این گونه شعری بهره برده ‌است. استفاده هنرمندانه از وزن و موسیقی درونی کلمات، به‌کارگیری قافیه‌های بدیع و غیرتکراری، استفاده از صنایع ادبی در خدمت معنا، و ایجاد پیوند میان ریخت و درون‌مایه از ویژگی‌های بارز رباعیات او به شمار می‌رود. از سوی دیگر، ساختار فشرده و موجز رباعیات در کنار استفاده از عناصر متضاد و تقابل‌های معنایی، نشان می‌دهد که چگونه ریخت و محتوا در رباعیات زبردست در هم‌آمیخته شده و یک کلّ منسجم و تاثیرگذار را شکل داده‌اند.

aesthetic analysis of selected quatrains of iraj zebardast based on formalist criticism

one of the approaches of literary criticism that, apart from looking at the effective elements in literary writing, criticizes the format and external body of the works; the school is formalism. the present research deals with the aesthetic analysis of some selected quatrains of iraj zebardast, a contemporary iranian poet, using the approach of formalist criticism. formalist criticism, as one of the most important approaches of literary criticism in the 20th century, focuses on the structure and form of the literary work and believes that the meaning and beauty of the work can be understood primarily through its formal elements. in this research, first, the theoretical foundations of formalist criticism are briefly explained; then, by selecting some important quatrains from the mentioned poet, a detailed analysis of their formal elements is done. these elements include weight, rhyme, row, literary arrays such as (pun, metaphor, irony and simile), syntactic structure, and how these elements relate to each other in creating meaning and aesthetic effect. the results of this analysis show that in his quatrains, zebardast has skilfully used the formal capacities of this poetic form. the artistic use of the weight and inner music of words, the use of pristine and non-repetitive rhymes, the use of literary techniques in the service of meaning, and the creation of a link between form and content are among the distinctive features of his quatrains. this research also examines how the elements of form affect the transfer of concepts and themes intended by the poet and shows how form and content are intermingled in zebardast’s quatrains and have formed a coherent and effective whole.