تبیین و مقایسۀ رویکرد دشت‌بیاضی به علم بیان در بدایع‌الصنایع با نگاهی به آثار متقدم بلاغی فارسی

علم بلاغت از پیشینه‌ای کهن در زبان و ادب فارسی برخوردار است و از روزگاران کهن آثاری چند در این باب تصنیف شده است. از جملۀ این آثار باید از بدایع‌الصنایع نگاشتۀ ارزشمند فصیح دشت‌بیاضی از دانشمندان برجستۀ سدۀ هشتم قمری یاد کرد. اثر یادشده از جهاتی چند در حیطۀ بلاغت حائز ارزش است، نخست انکه اولین اثر بلاغی فارسی است که مستقلاً به دانش معانی پرداخته است. دُدیگر آنکه به مجموعۀ فنون بلاغی (معانی، بیان و بدیع) و برخی دانش‌های ادبی مانند عروض و قافیه و مبحث سرقات ادبی پرداخته است. طبقه‌بندی‌ها، تعاریف و نمونه‌های ذکر شده در قیاس با آثار متقدم بلاغی فارسی نوآورانه و کم‌نظیر است. به منظور تبیین ارزش‌های اثر و شناخت رویکرد مصنف آن به دانشِ بیان، در این نوشتار بدایع‌الصنایع با آثار متقدم بلاغی فارسی (ترجمان‌البلاغه، حدائق السحر، المعجم، حقایق‌الحدائق و بدایع‌الصنایع نیشابوری) مورد مقایسه قرار گرفته است. از منظر این قیاس آشکار می‌شود که دشت بیاضی در تبیین مباحث بلاغی و بیان تعاریف و تقسیمات دقیق مقولات بیانی، تا میزان بسیاری از رویکرد مستقل و نوگرایانه برخوردار است، به گونه‌ای که اقسام متعدد و پرشماری را برای شاخه‌های بیانی برشمرده است که در آثار پیش از وی مشاهده نمی‌شود. با عنایت به این مقوله باید از دشت‌بیاضی به عنوان یکی از پایه‌گذاران مباحث بلاغی به شکل نوین یاد کرد. ساختار اثر در بخش بیان، در سه مطلبِ تشبیه، کنایه و مجاز است، استعاره نیز یکی از فروعات مجاز محسوب شده است. ساختار اثر در بخش بیان، در سه مطلبِ تشبیه، کنایه و مجاز است، استعاره نیز یکی از فروعات مجاز محسوب شده است.

explanation and comparison of dasht-bayazi’s approach to the science of expression in bada’i-al-sana’i with a look at the advanced works of persian rhetoric

the science of rhetoric has an ancient background in the persian language and literature, and many works have been composed in this regard since ancient times. among these works, we should mention badai al sana’i, a valuable map by fasih dasht bayazi, one of the prominent scientists of the 8th lunar century. the mentioned work is valuable in the field of rhetoric in several ways, first of all, it is the first persian rhetorical work that independently deals with the knowledge of meanings. the other one has dealt with the collection of rhetorical techniques (rhetoric and literary devices) and some literary knowledge such as prosody and rhyme and the subject of plagiarism. the classifications, definitions and examples mentioned are innovative and rare compared to the previous persian rhetorical works. in order to explain the values of the work and to understand its author’s approach to the knowledge of expression, in this article, badai al sana’i is compared with the previous works of persian rhetoric (tarjoman ul balagha, hadaeq al sehr, al moa’jam, haqayeq al hadaeq and badai al sana’i nishaburi) has taken. from the point of view of this analogy, it becomes clear that dasht bayazi has an independent and modernist approach in explaining rhetorical topics and the precise definitions and divisions of rhetorical categories, in such a way that he has many types for rhetorical branches. it is mentioned that it is not seen in his previous works. with regard to this category, dasht beyazi should be mentioned as one of the founders of rhetorical discussions in a new form. the structure of the work in the expression section is in three topics: simile, irony, and permissible, and metaphor is also considered one of the permissible branches.