بررسی معضل معنایی بیت «ای گل تو دوش...» از حافظ بر پایه نظریه انسجام واژگانی هالیدی و حسن

بیت «ای گل تو دوش داغ صبوحی کشیده‌ای/ ما آن شقایقیم که با داغ زاده‌ایم»، یکی از ابیات بحث‌برانگیز حافظ است که ابهامات متعددی درباره معنی آن مطرح است. اینکه مقصود از داغ صبوحی چیست؟ یا داغ‌کشیدن چه معنای مشخصی می‌تواند داشته باشد؟ و یا نسبت میان صبوحی که هنگام صبح خورده می‌شود با دوش در معنی دیشب و حتی مقصود از عبارت با داغ زاده‌شدن چیست؟، ازجمله سوالاتی محسوب می‌شوند که شارحان در فرآیند معنایابی این بیت باید به آنها پاسخ دهند؛ اما مسئله اینجاست که جملگی شرح‌نویسان با گونه‌ای اغماض دربارۀ این ابهام‌ها، معنایی تقریباً مشابه برای بیت پیشنهاد داده‌اند. وجود این سوال‌ها و ابهام‌ها باعث شد تا در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی و از رهگذر بررسی مفهوم کلی غزل، در پی ارائه معنایی مستند به شواهد متنی برای بیت برآییم. در مسیر حصول به نتیجه نیز، از نظریه انسجام واژگانی هالیدی و حسن استفاده شد؛  نظریه‌ای که با تکیه بر روابط میان واژگان در سطح جملات، در پی یافتن عوامل انسجام در متن است. در همین راستا ابتدا کلیت غزل به چهاربخش تقسیم شد و در ادامه با تکیه بر نوع و فراوانی واژگان، معنابُن‌های مربوط به هر بخش استخراج شد. در ادامه، بیت مورد بحث با تکیه بر روابط معنایی واژگان و با درنظرگرفتن معنابن‌های منتشر در سطح غزل بازخوانی شد. حاصل کار پیشنهاد این معنی برای بیت بود: ای گل (سرخ) تو از دیشب داغ (در معنی نشان) مستی را بر چهره‌ات نقش زده‌ای؛ درحالی‌که ما (همچون) شقایقی هستیم که با داغِ (در معنی نشان) مستی زاده شده‌ایم.

examining the semantic problem of the verse “ey gol to doush...” by hafez based on the theory of lexical coherence of halliday and hasan

the verse ey gol to doush daghe sabouhi keshidei/ma an shaghayeghim ke ba dagh zadeim is one of hafez’s controversial verses, which has many ambiguities about its meaning. such as what is the meaning of daghe sabouhi? or what specific meaning can dagh keshidan have? or the question of what does saboohi in meaning morning wine have to do with doush in the meaning last night? but the problem here is that all commentators have suggested a similar meaning for the verse despite these questions. the existence of these questions made us try to suggest a documented meaning for verse by using analytical-descriptive method and by examining the general concept of sonnet in this article. to achieve this goal, halliday & hasan’s lexical coherence theory was used. a theory that seeks to find cohesion factors in the text by relying on the relationships between words at the level of sentences. in this regard, the entire poem was first divided into four parts, and then based on the type and frequency of words, the meanings related (seme) to each part were extracted. in the next step, the verse was reread based on the semantic relationships of the words and considering the seme of the entire sonnet. the result of the work was the suggestion of this meaning for the verse: o (red) flower, you have engraved the mark of drunkenness on your face since last night; while we are (like) anemones who were born with the sign of drunkenness and euphoria.