منطق تعامل در روایت‌ های سیاسی - اخلاقی کلاسیک فارسی: آداب معاشرت و فاصله‌ گزینی

کتاب های سیاسی - اخلاقی فارسی دسته ای از سیاستنامه ها هستند که وجوهی از آداب اجتماعی را به شکل مستقیم برای مخاطب/ شنونده تجویز کرده یا به شکلی ضمنی با وی در میان می گذارند؛ به عبارتی دیگر، این آثار منبعی برای انواع آداب و الگویی برای شیوه تنظیم فاصله و فضای اجتماعی در میان مردم است. در این نوشتار وجوه فاصله گزینی مذکور با تکیه بر حوزه ها و موضوعات آداب معاشرت همچون سخن گفتن و سخن شنیدن، تغذیه و خوراک، پوشش و خلعت ، نشست و برخاست و دوستی و دشمنی در شش اثر کلیدی سیاسی-اخلاقی فارسی دلالت یابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می دهد همه ی حوزه ها و موضوعات مورد بررسی، مبتنی بر ایجاد فاصله و رعایت نظم از پیش تثبیت شده یا قاعده های طبیعی نمایانده شده موجود است که در هر کدام از حوزه ها با نشانگانی خاص بازنمایی شده است.در موضوع سخن گفتن ، سخنان طبقۀ فرادست همچون ملوک و حکیمان را فارغ از موضوع سخن به مثابه ی پند و حکمت می داند و شنیدن آن را موهبتی مشروعیت آور تلقی می کنند. در آداب تغذیه از سفره‌های پر تکلف طبقه فرادست مثال می آورد که به مثابه ی مصرف نمایشی می خواهند فاصله خود را با بقیه حفظ کنند. آداب پوشش و خلعت نیز به شکلی نشاندار در خدمت تمایز طبقاتی و فاصله گزینی اجتماعی است. در آداب نشست و برخاست فاصله گزینی مبتنی بر مدیریت بدن است طبقۀ بالا با بدنی آزاد و رها عمل می کنند در حالی که سطوح پایین تر با دو زانو نشستن، آرام آرام حرف زدن و غیره فاصلۀخود را با طبقه بالادست رعایت می کنند. در آداب دوستی و دشمنی هم که بخشی از آداب معاشرت است، رعایت فاصله با دشمن در هر حال ضروری است و عدم رعایت آن سبب خسران و زوال است. بنا به الگوی معرفتی جهان کلاسیک و اشرافیت اعتقادی-اجتماعی منضم به آن، همۀ حوزه ها و موضوعات مذکور به شکلی نشاندار در خدمت تمایز و ایجاد فاصلۀ سلسله مراتبی است. در این آثار چه گزار ه های تجویزی چه روایت های داستانی مخاطب/شنونده را به انضباط طبقاتی دعوت کرده، آن را به مثابۀ شکلی از سنّت یا وجهی از عقلانیت فرض می کنند. چنین فراخوانی ای خود به خود، انضباط مذکور را به منابع مشروعیت گره می زند.

the logic of interaction in classical persian political-moral narratives: social etiquette and distance selection

persian political-ethical books are a set of policies that prescribe or implicitly shared aspects of social etiquette directly with the audience and the listener. in other words, these works are a source for a variety of customs and a model for how to regulate distance and social space among people. in this article, aspects of distancing based on the contexts and topics of social etiquette such as speech and listening, nutrition and food, covering and disguise, sitting and standing, friendship and enmity are interpreted in six important persian moral-political works. the result shows  that all areas and topics under investigation are based on creating a distance and observing pre-established order or existing natural rules that are represented in each of the areas with specific indications/signs. in the matter of speech, the words of the upper class, such as kings and sages, regardless of the subject matter, are regarded as advice and wisdom, and listening to it is considered a legitimizing blessing. in terms of eating etiqutte, they bring examples of the elaborate dining tables of the upper class, who want to keep their distance from others as a dramatic consumption. the etiquette of covering and disguise also serves as class distinction and social distancing in a marked way. in the manners of sitting and standing, distancing is based on body management. the upper class acts with a free and relaxed body, while the lower class maintains their distance with the upper class by sitting on two knees, talking slowly, etc.  for the etiquette of friendship and enmity, which is a part of social etiquette, keeping a distance from the enemy is necessary in any case, and not observing it is the cause of loss and deterioration. according to the epistemological model of the classical world and the attached socio-aristocratic aristocracy, all the mentioned fields and subjects serve in a marked way to differentiate and create a hierarchical distance. in these works, whether prescriptive propositions or narratives, they invite the audience-listener to class discipline and assume it as a form of tradition or an aspect of rationality. such a call would automatically tie the discipline to sources of legitimacy.