نقد مقایسه‌ای گلستان و گزیدۀ جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات با رویکرد نشانه‌شناسی اخلاق

رابطۀ روزافزون دانش های مبتنی بر شناخت زبان، فرهنگ و جامعه با ادبیّات، به عنوان ابزاری کاربردی برای نمایش جریان‌های اندیشه در جامعه، لزوم همراهی لذّت هنری را با نگاهی میان‌رشته‌ای در برخورد با آثار مطرح ادبی نمایان کرده است. با چنین رویکردی در مطالعۀ شاهکارهای ادبیِ قدما، می‌توان با پیشینۀ فرهنگی خود آشنا شد و با تفسیر نشانه های اخلاقی و اجتماعی و یافتن دلیل و روش بروز آنها، به استحکام زیربنای اخلاقی و فرهنگی جامعه پرداخت. این روش، همان نقطۀ اشتراک دانش‌­های علوم انسانی با ادبیّات است که به نشانه‌شناسی اخلاق تعبیر شده است: مراقبت از جریان زندگی در ابعادی فراتر از مرزها. بر این اساس، پژوهش پیشِ ­رو به گلستان و گزیدۀ جوامع الحکایات و لوامع الروایات، به­عنوان دو اثر مطرح ادبی پرداخته و با روش تحلیل کمّی و کیفی نشانه های اخلاقی، نتیجه گرفته است که الف) نویسندگان با سبک مخصوص خود (مستقیم- توصیفی یا ترغیبی- تحذیری) و پرداختن کمتر به جزئیّات روایت، بازنمودی از وضعیّت اجتماعی و حکومتی دوران خود ارائه کرده‌اند؛ ب) نویسندگان با اختصاص ویژگی­هایی به شخصیّت‌های داستان، جنبه­هایی از خصوصیّات اخلاقی افراد یا نگاه آرمان­گرایانۀ خود را به‌ نمایش گذاشته‌اند؛ ج) میزان کیفی و کمّی اخلاقیات در متون، تا آن حد است که می‌توان نویسندگان را دارای دل‌نگرانی­های اخلاقی و اجتماعی دانست و آثار یا حداقل بخش‌هایی از آثار را بازنمایی واقعیّت های زمانه قلمداد کرد؛ د) بیشترین نشانه های اخلاقی فردی به طیف­های عقلانیّت/ جهالت، صداقت/ بی صداقتی و عطوفت/ خشونت و بیشترین نشانه های اخلاقی اجتماعی به عدل/ ظلم و نیکی/ بی توجّهی به مردم اختصاص دارند؛ ه) از آنچه در شاهکارهای ادبی قدما بازنمایی شده، می‌توان نتیجه گرفت «آدمی با توجیهات مختلف و در وضعیّت‌­های گوناگون، بسیار به دروغ پناه می‌­بَرد». هرچند این ادّعای برآمده از واقعیّت های متون، هرگز به معنی حقیقت ذاتی انسان نیست، امّا باید او را به فکر وادارد تا برای جهانی زیباتر یا کاستن از آلام بشر، این ویژگی را مهار کند.

comparative criticism of gulistan and selected javame’al-hekayat with the semioethics approach

faced with literary masterpieces, the increasing correlation of sciences based on the cognition of language, culture, and society with literature, as a practical platform for decryption of the prevalent thoughts in society, has highlighted the requisiteness to accompany artistic pleasure with an interdisciplinary approach in order to get acquainted with cultural background and try to strengthen the moral and cultural infrastructure of society.this is the common theme of humanities and literature, which can be interpreted as semioethics: the life cycle care beyond borders. in the forthcoming research, gulistan and selected javame’al-hekayat, as two prominent books in the category of anecdote, have been analyzed, and with the method of quantitative and qualitative analysis of moral signs the following items have been concluded:1.by their styles (direct-descriptive or persuasive-warning) and less attention to the details of the narrative and 2.by assigning characteristics to the characters of the anecdotes, the authors have presented a social and governmental view of their times, and a display of the real moral characteristics or an idealistic view of morality. 3.the qualitative and quantitative level of attention to ethics signs is such that the authors can be considered as activists with moral and social concerns and the works or at least parts of the works, represent the realities of the time. 4. most individual moral signs belong to the range of rationality/ignorance, honesty/dishonesty, compassion/ violence. also, most social moral signs are justice/oppression and goodness/ carelessness to people 5. from what is represented in the literary masterpieces, it can also be concluded that “people take refuge in many lies with different justifications and in different situations”. although this claim does not in any way mean the inherent truth of human, it should make us think to restrain mentioned trait to have a more beautiful world or to alleviate human suffering.