ساختارشناسی روایت‌های مثنوی بر اساس الگوی «زمان» در حکایت‌های دفتر اوّل

یکی از عناصر روایی که بیش از دیگر عناصر بر هویّت مثنوی معنوی تاثیر داشته، کارکرد زمان در روایت‌هاست. با تامّلی اندک در پرآوازه‌ترین حکایت‌های این شاهکار ادبی، به‌وضوح می‌توان ظرفیّت های دقیق روایی، توانایی محک خوردن با معیارهای نوین ادبیّات داستانی و دانش روایت شناسی را درک کرد؛ بنابراین، این پژوهش در تلاش است تا با تحلیل جایگاه و کارکرد عنصر زمان در روایت های مثنوی معنوی، رویکردی نوین در مطالعۀ حکایت های این اثر را معرّفی کند و به شناسایی الگوی روایی داستان ها و در نهایت، ساختار‌شناسی قصّه‌ها بر اساس کارکرد زمان دست یابد. بدین منظور، الگوی روایی ژرار ژنت که یکی از پرکاربردترین نظریّه‌­ها در روایت‌­شناسی و تحلیل عناصر داستان است، اساس کار قرار گرفت. برای تحلیل روایت‌ها، ابتدا الگوی روایی ژنت بررسی و تبیین شد، سپس هر یک از حکایت‌‌ها به واحدهای زمانی تقسیم شد که در الگوی روایی ژنت معرّفی شده است. در ادامه، ساختار هر روایت، بر اساس پاره‌های زمانی، تصاویر رفت‌وبرگشتی، تداوم زمان روایی در صحنه‌های داستانی، درنگ‌های توصیفی، حذف‌ها، خلاصه‌ها، تداوم زمانی، بی‌نظمی‌های زمانی و بسامدهای هریک بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که بیشترین استفادۀ مولوی به‌عنوان راوی، از بازی‌های زمانی و ترفندهایی است که درنگ‌های معنادار را چاشنی روایت‌ها می‌کند. این درنگ‌ها که خود، ارتباطی نزدیک با زنجیرۀ تداعی آزاد معانی در روند داستان‌سرایی دارند، باعث به‌وجودآمدن لایه‌های معنایی گوناگون در دل داستان‌ها می‌شوند و زمان روایی را چندلایه می‌کنند؛ بدین صورت که هر لایۀ معنایی در سطوح دوم و سوم زمانی جریان می‌یابد؛ در نتیجه، داستان‌ها به‌صورت دایره‌های تودرتو با یک دایرۀ مرکزی که یک خطّ ارتباط معنایی با همۀ لایه‌های بیرونی خود دارد، شکل می‌گیرند. در نهایت، ساختار روایت‌ها از دل این تحلیل‌‌ها به دست آمد و در نموداری به نمایش درآمد و دو الگوی ساختاری از این بررسی‌ها استخراج شد: 1. روایت‌های سنّتی؛ 2. روایت‌های گفت‌وگویی.

the structure of narratives in rumi’s mathnawi based on the “time” pattern in the anecdotes of the first book

one of the narrative elements that have influenced the identity of the spiritual mathnawi more than other elements is the function of time in narrations. with a reflection on the most famous anecdotes of this literary masterpiece, one can clearly understand the precise capacities of narrative, the ability to be assayed by the new standards of fiction, and the knowledge of narratology. therefore, this study is concerned with a new approach to the study of anecdotes by analyzing time function in the narratives of mathnawi. for this purpose, the narrative model of gerard genette, which is one of the most widely used theories in narratology and analysis of story elements, was the basis of the work. to analyze the narratives, first, the narrative pattern of gerard genette was examined and explained. next, all anecdotes divide into time units introduced in the narrative theory of genette. then, each narrative structure is analyzed based on time fragments, reciprocating scenes, narrative time durations, descriptive pauses, ellipsis, summaries, time irregularities, and continuity of narrative time in story scenes. rumi employs the suspense methods in stories and capitalizes on his unique time functions and techniques during narrating to convey the intended mystical concepts and themes into narratives. these pauses, which are closely related to the chain of the free association of meanings in the storytelling process, create different semantic layers in the stories and multiply the narrative time. in this way, each layer of meaning flows in the second and third levels of time. as a result, the stories formed as nested circles with a central circle connected to all the layers. finally, the structure of the narratives was derived from these analyzes and displayed in a diagram. and two patterns were identified: 1. traditional narratives, and 2. conversational narratives.