تحلیل مهم ترین مولفه‌های کلامی اشاعره در امثال فارسی

مثل‌ها از دین، فرهنگ، آداب و رسوم و باورهای فلسفی و کلامی حاکم بر جامعه مایه می‌گیرند. اشاعره که از مهمترین فِرَق کلامی در تمدن اسلامی به‌شمار می‌آیند نقش محوری در تکوین اندیشه انسانِ اسلامی و ایرانی داشته‌‌اند. این پژوهش نویسندگان کوشیده‌اند با بررسی امثال فارسی ابعاد مختلف اندیشه‌های اشاعره را در فرهنگ ایرانی نشان دهند. اشاعره مشیّت الهی را بدون قید و شرطی مطلق دانسته و هیچ امری از صلاح و اصلح و لطف را بر خداوند واجب نمی‌دانستند. ایشان بر این باورند که خداوند اراده‌کنندۀ خیر و صلاح آدمی از روی حکمت است؛ اگرچه فعل اصلح بر پروردگار واجب نیست ولی ثابت شده‌است که کارهای خداوند از روی حکمت و مصلحت است، هرچند آدمی از  حکمت آن آگاه نباشد.  اشاعره مانند معتزله و دیگران، فقط خداوند را رازق می‌دانند. ایشان همچنین حرام را روزی می‌دانند و معتقدند که هم روزی حلال و هم روزی حرام را خداوند می‌دهد و معنای آن که خداوند حرام را روزی انسان می‌کند این است که آن را مایه قوام و ایستایی جسم قرار می‌دهد. ایشان معتقدند رزق و روزی به اندازه عمرها مقدّر شده‌است و چیزی از رزق آدمی کاسته و به آن افزوده نمی‌شود؛ خداوند روزی‌ها را مقدّر کرده‌است اما کسب کردن روزی واجب است. با این حال، روزی را از کسب دیدن عین کفر است. اشاعره بر این باورند که «مقتول» به اجل خود می‌میرد، یعنی در وقتی می‌میرد که برای مرگ او مقدّر شده‌است. ایشان مولفه «برهان تمانع» را دلیلی بر محدِث عالَم بودن خدا می‌دانند و بر این اساس معتقدند که آفریدگار عالم یکی است زیراکه ممکن نیست مفهوم واجب‌الوجود جز بر ذاتِ واحدی صادق آید. افزون بر این‌ها اشاعره به حقّانیّت قیامت و لوازم آن: «حق بودن بعثت مردگان»، «حق بودن سوال»، «حق بودن نامۀ اعمال»، «حق بودن وزن و سنجش اعمال» و «حق بودن صراط» باور دارند. همۀ این باورها با امثال فارسی مربوط به آن‌ها در این مقاله بحث و بررسی شده‌است.

Analyzing the Most Important Theological Components of Ashaereh in Persian Proverbs

Proverbs, originates from religion, culture, theological and philosophic beliefs and conventions of a society. They show the popular beliefs. The Ashaereh theological sect, which is one of the most important theological sects in the field of Islamic civilization, has played a pivotal and fateful role in creating the Islamic dimension of Iranian thought. In the present research, the authors have tried to analyze and show the different dimensions of the Ashaereh ideas in the mentality of the Iranian people through Persian proverbs.The Ashaereh considered freedom and divine will free without any conditions and did not consider any matter of goodness and righteousness and grace obligatory on God. According to the Wisdom of God component, they believe that God wills the good of man from wisdom. They believe that although it is not obligatory on God to do a righteous deed, it has been proven that God’s deeds are based on wisdom and expediency, even if one is not aware of its wisdom. The Ashaereh, like the Mo’tazeleh and others, consider only God as sustenance and attribute this attribute exclusively to God. Also, they consider haram as sustenance and believe that God gives both halal sustenance and haram sustenance, and the meaning that God makes haram sustenance for man is that it makes the body consistent and stable. In addition, they believe that sustenance is predestined for the rest of their lives and nothing is reduced or added to human sustenance. Also, they believe that although God has decreed sustenance, it is obligatory to earn a living. The Ashaereh, believe that the victim dies on his own death, that is, when it is predestined for his death. They believe that the Creator of the universe is one, because the concept of obligatory existence cannot be true except on a single essence. They believe the Resurrection and its accessories, such as the truth of the resurrection of the dead, the truth of the question, the truth Letter of deeds, right of weight and measurement of deeds and Bridge being right. We see all of these beliefs in Persian Proverbs.