تحلیل مکانیسم روان رنجورانۀ مهرطلبی در داستان های مثنوی بر اساس نظریّۀ کارن هورنای

انسان ها در طول حیات خود با مشکلات فراوانی روبرو می شوند که این مشکلات به شیوه های گوناگون زندگی و شخصیّت آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد. برخی از مشکلات اساسی و تاثیرگذار دوران کودکی از قبیل رفتار نامناسب والدین با کودک منجر به رنج ها و آسیب های روانی  می شود که نقشی بنیادین در زندگی و کنش های فرد در دوران بلوغ وی دارد. این رنج های مهمّ و تاثیرگذار منجر به رفتارهای نابهنجار در ادوار مختلف زندگی شخص می شود. کارن هورنای، روان شناس آلمانی، در باب رنج های روانی نظریّه ای بسیار مهمّ دارد که با عنوان نظریّۀ «روان رنجوری» شناخته می شود. وی عوامل پیدایش روان رنجوری را مطرح و مکانیسم هایی را به عنوان رفتارهای دفاعی که شخص روان رنجور برای تسکین آلام و حصول آرامش به آن ها متمسّک می شود، برمی شمارد. یکی از این مکانیسم ها «حرکت به سوی مردم» یا «مهرطلبی» است. هورنای معتقد است؛ مکانیسم مهرطلبی که روان رنجوران بدان پناه می برند، درمان حقیقی نیست و گرایش و تمسّک بدان، نه تنها امنیّت و آسایش خاطری برای روان رنجوران به بار نمی آورد، بلکه موجب تشدید روان رنجوری نیز می شود. مولانا نیز به عنوان عارفی بزرگ و اندیشمندی بی بدیل که علاوه بر علوم متداول زمانِ خود، از سرچشمۀ فیّاض وحی و معارف اسلامی و ایرانی سیراب بوده و آثاری جهانی همچون مثنوی و غزلیّات شمس را پدید آورده است، به اقتضای رسالتِ خود که نجات خلق و رساندن آن ها به سعادت دو جهان است، نسبت به رنج های درونی و روانی انسان بی تفاوت نبوده است. وی تامّلات دقیق و عمیقی در باب مسائل روانی انسان داشته و آراء فاخر و ارزشمندی در این خصوص ارائه کرده است. مولوی در مطاوی داستان ها و تمثیلات مثنوی به نحو شایسته ای به علل گرایش به مکانیسمِ مهرطلبی و عوارض و پیامدهای آن اشاره کرده است. این مقاله بر آن است تا با بررسی نمودهای مختلف مکانیسم مهرطلبی در حکایات و تمثیلات مثنوی معنوی، جایگاه این مکانیسم را در کُنش شخصیت های روان رنجورِ داستان های مثنوی روشن کند.

Analysis of Neurotic Mechanism of Moving Toward People in Masnavi Stories Based on Karen Horney’s Neuroticism Theory

Human beings confront so many hardships in their life, and these hardships affect their life and personality. Some basic hardships of childhood, such as parents’ improper behavior, lead to sufferings that have a fundamental role in a person’s life and actions in the maturity period. These important and influential sufferings result in abnormal behaviors in one’s different periods of life. Karen Horney, a German psychologist, has an important theory about human psychological sufferings known as “Neuroticism.” She discusses the causes of neuroticism and considers some mechanisms as defensive behaviors or structures that the neurotic person uses to relieve their pain and reach relaxation. One of these mechanisms is “moving toward people”. Horney believes that all of the mechanisms, especially the mechanism of moving toward people that neurotic person refuges in, are not treatments. Not only they do not provide security and comfort for neurotics, but they also exacerbate their neuroticism. Rumi as a great mystic, poet, and thinker that has used the Quran, Islamic and Iranian knowledge in addition to a great deal of the common knowledges of his time, and compiled so many universal works such as Masnavi and Gazaliyyate Shams, according to his mission i.e. saving people and bringing them to the prosperity, was not indifferent to the inner and psychological sufferings of human beings. He has had deep thoughts and reflections on human psychological issues and has presented many valuable ideas in this regard. Rumi has competently pointed out the causes of the tendency to the mechanism of moving toward people and its complications and consequences in his stories and allegories. This paper will investigate the different manifestations of the mechanism in the anecdotes and allegories of Rumi, clarifying the position of this mechanism in the actions of neurotic characters of his stories and allegories