بازخوانی المُعجم فی معاییر اشعار العجم به مثابۀ تحریری از نقد الشّعر

با اندک‌مایه‌ای از احتیاط، آن هم به این دلیل که در المعجم فی معاییر اشعار العجم(حدود 630 ق.) دربارۀ تاثیرپذیری شمس قیس رازی از نقد الشّعر قدامه‌بن جعفر (337260 ق.) تصریحی وجود ندارد، می‌توان در آشنایی شمس قیس با ایده‌ها و آرای قدامه پیرامون نقد شعر که بنا بر تلقّی قدمایی به معنای معرفت محاسن و معایب شعر بوده‌است و بازآوری آن‌ها در المعجم، تردیدی به خود راه نداد. آنچه این ادّعا را توش و توان می‌بخشد، به‌ویژه این‌همانی‌هایی است که دربارۀ عیوب شعر و بحث‌هایی بر سَرِ عیوب معاظله، تناقض، تخلیع، خطاهای لفظی، خطاهای معنوی، کیفیّت مدح و... در این دو کتاب وجود دارد. برخی اشعاری که شمس قیس در کتاب خود به استشهاد آورده نیز فارسی شدۀ شواهد شعری نقد الشّعر در همان مواضع است. البته گاهی شمس قیس در مسائل بلاغت و نقد شعر نظرهایی هم دارد که دربردارندۀ چیزهایی افزون بر نظر قدامه و گاه متفاوت با آن است. خاصّه یکی از جذّاب ترین این همانی‌های المعجم با نقد الشّعر، در دیدگاه های این دو نویسنده دربارۀ «مدح» قابل ردیابی است؛ دیدگاه هایی که که تاثیرپذیریِ حکما و ادبای اسلامی از فکر یونانی و ارسطویی در مسئلۀ اخلاق را نیز آینگی می‌نماید. گذشته از این ها، نقد الشّعر نخستین کتاب بلاغی‌ ای است که در آن، بلاغت یونانی به بلاغت اسلامی آمیخته‌است. از اینرو شمس قیس رازی را به سبب تاثیرپذیری ای که از برخی ایده ها و آرای قدامه داشته است، باید کسی دانست که به واسطۀ وی گزاره‌هایی از فکر فلسفی و بلاغی یونانی به کتاب‌های بلاغی فارسی راه یافته‌است و آثار بلاغی و ادبی متاثّر از خود را نیز به قدر وُسع از آن برخوردار نموده‌است. نهایتاً از مقایسۀ المعجم فی معاییر اشعار العجم و نقد الشّعر به آشکارگی برمی آید که آن نظام‌مندی‌ ای که در الگوی پیشنهادی قدامه برای بازشناساندن جیّد و ردی شعر از یکدیگر هست و با تعریف وی از شعر پیوندی اندامیک دارد، در المعجم نیست.

Study of AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam as an Imitation of Naqd alshi'r

Because In AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam there is not Reference to the Naqd alshi'r and its writer, Qudamaibn ja'far, only with A little cautious can talking about familiarity of Shams Qays Razi with Qudamaibn ja'far’s opinions and ideas in Poetry Criticism, that in last Centuries means Understanding good and bad poetry, and Reproduce them in AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam. What reinforces this idea, are similarities in these two books about the Defects of poetry like contradiction, Verbal and semantic errors, Features praise and other. For example, “Takhli” in AlMu'jam is equal to the three parts of “Deviation from metre” in Naqd alshi'r; “Monaqeze” in AlMu'jam can be considered “Estehale & Tanaqoz” in Naqd alshi'r; “Verbal errors” in AlMu'jam can be equated with wordweight’s Coordination in Naqd alshi'r; the defect of Tafwif in AlMu'jam can be seen in the Qudamaibn ja'far’s words about the defects of the word etc. The similarity between Shams Qays Razi and Qudamaibn ja'far’s ideas and opinions about praise and its quality, in the period of dependence of literature and poetry on the courts and institutions of power and the period of the spread of court poems, is also very interesting. Of course, it is reminded that sometimes Shams Qays Razi’s ideas are different or more voluminous Compared with Qudamaibn ja'far’s ideas. Also Because Naqd alshi'r is the first rhetorical book that has combined Islamic rhetoric with Greek rhetoric, so Shams Qays Razi according to His influences from Naqd alShi'r, is the first to introduce Greek philosophical and rhetorical material into Persian books and in this way it has influenced Persian rhetorical books. But Naqd alshi'r, Due to having rule in introducing poetry criticism and having Pattern for knowing the good and bad standards of poetry is more methodical than AlMu'jam fi Ma'a'ir Ash'ar alAjam.