تصویرهای زنجیره‌ای در شعر شفیعی‌ کدکنی

در میان تصویرهای متنوع شعر شفیعی ‌کدکنی، نوعی تصویر گسترده به چشم می‌خورد که هم یکی از مشخصه‌های سبکی او محسوب می‌شود و هم از عواملی است که باعث انسجام در محور عمودی شعرش می‌گردد. ما این نوع تصویر را «تصویر زنجیره‌ای» نام نهاده‌ایم. در تصویر زنجیره‌ای، آخرین پاره از یک بند، در ابتدای بند دیگر تکرار می‌شود و این تکرار، چند بار به صورت متوالی انجام می‌گیرد. هدف مقالۀ حاضر آن است که تصویرهای زنجیره‌ای را در شعر شفیعی شناسایی‌کند و نحوۀ کاربرد این نوع تصاویر را در شعر او به روش بلاغی و تطبیقی تحلیل نماید. نویسندگان کتب بدیع، این شیوه را صنعتی لفظی انگاشته‌اند و آن را ذیل نام‌هایی چون «متتابع»، «تشابه‌الاطراف» و «ذوبطنین» تعریف‌کرده‌اند. این تعریف‌ها ایراد‌هایی دارد و مشخصات تصویر مورد نظر ما را به‌دقت روشن نمی‌سازد. شفیعی ‌کدکنی ضمن ترکیب این نوع تصویر با نگاه تازه و جهان‌بینی فلسفی، عمق و معنایی انسانی به این صنعت بخشیده‌است. تصویرهای زنجیره‌ای مولفه‌های دیگر شعر شفیعی، مانند الهام‌پذیری از شاعران فرنگی، اندیشه‌های اجتماعی و طبیعت‌گرایی را آینگی می‌کند. این تصویر در نثر و نظم کهن فارسی، ادبیات عامیانه (هیچانه‌ها و قصه‌ها)، شعر نو فارسی و یا حتّی شعر جهان سابقه دارد و اشعار بعضاً زیبایی با استفاده از این تصویرپردازی خلق شده‌است.

Chained Images in Shafiei Kadkani’s Poetry

Shafiei Kadkani is famous for employing images that make his poetry more coherent. These images are called chained images in the present study. In this type of imagery, the final part of each stanza is repeated in the initial part of the following stanza and the repetition is conducted repeatedly. The scholars of rhetoric refer to this type of figure of speech as a verbal stylistic device and name it as “motetabe,” “tashaboh alatraf,” and “zubatnein.” These terms have some drawbacks, as they do not represent the characteristics we intend to assign to Shafiei Kadkani’s imagery. The examples appearing in traditional books on rhetoric tend to be naïve and artificial while Shafiei Kadkani merges images with a novel perspective and deep philosophical worldview. These chained images have links with the poet’s characteristics such as his cultural awareness and social and naturalistic ideas. This type of imagery dates back to classical Persian poetry and prose and folk literature, but is employed even in modern Persian poetry and world literature. In chained imagery the higher the number of loops used, the higher the poem’s musical value would be. However, the number of loops should not be more than four or five, as the reader would be confused otherwise. The present study attempts to investigate the chained images in Shafiei’s poetry in detail.