نظریه جهان متن در روایت بیهقی

نگاه نظریۀ جهان متن به تحلیل متون، برگرفته از رویکرد شعرشناسی شناختی، دریچۀ تازه‌ای به روی انسان برای کشف چگونگی عملکرد ذهن و چگونگی ساخت یک بازنمایی ذهنی می‌گشاید. مطالعۀ آثار ادبی از این منظر به منزلۀ گامی موثر در ساخت جهان فکری نویسنده و مخاطب و نیز چگونگی انتقال تاثیر متن از طریق نشانه‌های متنی است. مقالۀ حاضر روایت‌های تاریخ بیهقی را در بستر این رویکرد بررسی می‌کند. سه لایۀ «جهان گفتمان»، «جهان متن» و «جهان‌های زیرشمول» در این نظریه در ساخت روایی این متن تبیین و جهان‌های متن خردی که باعث ایجاد جهان متن کلان و اصلی شده، نشان داده شد. پویایی جهان متن روایت‌های بیهقی به دلیل روایت تاریخی آن کمتر به چشم می‌آید. نویسنده با استفاده از عناصر جهان‌ساز وگزاره‌های نقش‌گستر باعث ایجاد ساخت روایی‌ گزارشی، توصیف‌های شخصیت و در مواردی، محیط محور در این متن شده‌است. تغییر در شرایط زمانی و مکانی روایت‌ها و هدایت جریان روایت‌های مختلف از طریق جهان‌های زیرشمول، مخاطب و خواننده را به مفهومی‌سازی جهان‌های با فضاهای متغیر وادار می‌کند، البته فرایند مفهومی‌سازی بر پویایی این کنش دلالت دارد.

The Components of Text World Theory Applied in Tarikhi Bayhaqi

Text world theory, which is derived from cognitive poetics, opens up new horizons to human beings to discover how the mind works and how to make a mental representation. From this point of view, the study of literary works is an effective step towards the construction of the author and audiences’ intellectual world and transferring the effects of text through textual signals. This article studies Tarikhi Bayhaqi based on this approach. The three layers of “discourse world,” “text world,” and “subworlds” in this theory, and the small text worlds that create the original text world are shown. The dynamism of the text world in Tarikhi Bayhaqi is less visible due to its historical narrative. The author, using worldbuilding elements and functionadvancing propositions, has produced a narrativereport construct and characterbased and, in some cases, environmentbased descriptions in this text. Changing the temporal and spatial conditions of narrations and guiding the various narratives through the subworlds force the reader to conceptualize the worlds with variable spaces. Of course, the conceptualization process implies the mobility of this action.