کاربست شگردهای علم معانی در شعر فارسی و عربی (مطالعۀ موردی مضمون اندرز در شعر نیما یوشیج و نازک‌الملائکه)

در شعر فارسی و عربی اعمّ از کلاسیک و نو کاربرد علوم بلاغی برای ابلاغ مفاهیم و معانی مورد نظر شاعر بسیار ملموس و محسوس است؛ زیرا آنچه باعث ادبیت و شعریت یک متن می‌شود، بیشتر جنبه‌های بلاغی متن است. نیما و نازک‌الملائکه به عنوان بنیانگذاران شعر آزاد در ادب فارسی و عربی، از عناصر بلاغی برای برجسته‌سازی مضمون و تاثیرگذاری بیشتر بهره برده‌اند. این دو شاعر گاهی به مناسبت، در اشعار خود از دَرِ پند و اندرز درآمده‌اند و مردم روزگار خود را در پاره‌ای مسائل نصیحت کرده‌اند. این مقاله به چگونگی کاربست علم معانی در ایجاد مضمون پند و اندرز می‌پردازد و اشعار این دو شاعر را به روش توصیفی‌ تحلیلی در حوزۀ کاربرد بلاغت و در مضمون اندرز مطالعه کر‌ده‌است. از مهم‌ترین عناصر بلاغی موثر در بیان مضامین اجتماعی پند و اندرز، عناصر علم معانی است؛ از جمله: توجه به جملات انشائی، جملات خبری، احوال مسندٌالیه، احوال مسند و اطناب. در این پژوهش، دریافتیم که هر دو از مسندٌالیه عام و برجسته‌سازی مسند برای بیان غرض پند و اندرز استفاده کرده‌اند. در باب مخاطب نیز آنچه بیشتر مورد نظر آن‌هاست، بیان گزارۀ خبری است که مخاطب باید آن را دریابد و نه انتخاب نوع مخاطب یا انواع خطاب. البته در کاربرد عناصر بلاغی بین این دو شاعر تفاوت‌هایی وجود دارد؛ برای مثال: اطناب در شعر نیما با تکرار مفهوم جملات و با آوردن تمثیل و استعاره شکل می‌گیرد، اما در شعر نازک‌الملائکه با تکرار فعل امر و نهی همراه است.

A Comparative Study of the Use of Semantics in Persian and Arabic Poetry Based on the Theme of Sermon in the Poetry of Nima Yooshij and Nazik alMalaika

In Persian and Arabic poetry, both classical and modern, the use of rhetoric to communicate the concepts and meanings applied by the poet is very tangible, because what makes a text literary and poetic is its rhetorical aspects. Nima Yooshij and Nazik alMalaika, as the founders of freeverse poetry in Persian and Arabic literature, used the elements of rhetoric to highlight the themes of their poems and make them more influential. These two poets occasionally gave sermons and advice in their poetry. This article investigates the use of semantics in creating the theme of sermon and advice in the poetry of these two poets. Among the most important elements of rhetoric employed to give sermons, one may point to semantic elements. Drawing comparisons between these two poets, the article demonstrates that both poets highlight the predicate to express their purpose through sermon and advice. Regarding the audience, what is most desirable for them is the expression of the predicative statement that the reader must recognize, not the choice of the type of audience or address. There are, of course, differences in the application of rhetorical elements between these two poets. For instance, Yooshij expands his poems through repeating the concepts of sentences and by using allegories and metaphors, but Malaika does so by the repetition of the imperative sentences.