بناپارتیسم قجری: الگوی رابطه دولت و طبقه در ایران عهد قاجار

شکل رابطه دولت با طبقات اجتماعی در طول تاریخ ایران همواره متاثر از نظریات شیوه تولید آسیایی و استبداد شرقی تبیین شده است. بر اساس این نظریه، قدرت دولت نامحدود است و همه طبقات را زیر سیطره خود دارد. این در حالی است که بسیاری از داده‌های تاریخی عصر قاجار، این دیدگاه را زیر سوال می‌برند و نمایانگر وضعیتی هستند که در آن نیروهای مختلف اجتماعی قدرت دولت را محدود می کنند. این مقاله در پاسخ به مساله تعارض نظریه دولت آسیایی و واقعیت تاریخی عصر قاجار نوشته شده است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا دولت قاجار توسط طبقات جامعه محدود می‌شد یا دارای قدرتی مطلق و فراطبقاتی بود؟. در پاسخ به این پرسش از نظریه سه گانه دولت طبقاتی، بناپارتی و آسیایی کارل مارکس استفاده می شود. روش تحقیق از نوع مطالعه موردی تاریخی است که با دو روش اسنادی و تطبیق الگو به گردآوری و تحلیل داده‌ها می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که دولت قاجار نه ماهیتی طبقاتی داشت و نه دارای قدرتی فراطبقاتی، بلکه با برخورداری از استقلال نسبی نسبت به طبقات جامعه با مفهوم دولت بناپارتی قابل توصیف است.

qajar bonapartism: the model of state–class relationship in qajar iran

introductionthe present research deals with the discrepancy between the hypothesized theory of the asiatic mode of production and the empirical evidence from the qajar era. specifically, it explored whether the state–class relationship in the qajar era can accurately be characterized as oriental despotism (or an asian state), or it reflects a state where the power of the king was limited by influential classes, such as the clergy, affluent merchants, local nobility, provincial rulers, princes, large landowners, and tribal chiefs. the central focus of this research was to determine whether the qajar state enjoyed power concentration or operated within a kind of power plurality. in this respect, the central question is: was the power of the qajar state limited by social classes, or did it wield absolute and supra-class authority?theoretical frameworkthe study examined the state–class relationship through the lens of karl marx’s theory of the state. marx’s perspective on the state can be categorized into three distinct models: the powerless state, the state with relative power, and the state with absolute power. applying these three models, the present study analyzed the dynamics of the state–class relationship during the qajar era.according to marx’s instrumentalist theory, the concept of a class state suggests that both the form and essence of the state are contingent upon prevailing classes. while the state may exhibit diverse variations and characteristics in different historical contexts, it fundamentally relies on classes. in all instances, the state functions as a dependent entity and a tool of the ruling class. marx presented his theory of the bonapartist state in the eighteenth brumaire of louis bonaparte (1852) and the class struggles in france 1848-1850 (1850).