تبیین استراتژی ژئوپلیتیکی ایران؛ خوانشی جغرافیایی از «منطقه خاکستری» و «محور مقاومت»

جنوب‌ غرب آسیا یکی از مهمترین مناطق ژئوپلیتیکی از نظر رقابت‌های جهانی است. تشدید روزافزون رقابت‌های ژئوپلیتیکی در این منطقه موثر و راهبردی و اختلاف رخ‌داده میان  ایران و کشورهای منطقه بر سر چگونگی تامین امنیت در این حوزه، تبدیل به چالش بزرگی شده است. ایران در این حوزه با در پیش گرفتن رویکرد «امنیت برای همه یا هیچکس» اقدام به کسب برتری در تزاحم ژئوپلیتیکی خود با ایالات متحده کرده و از آنجا که توان رویارویی مستقیم با ابرقدرتی چون آمریکا را ندارد، به اتخاذ رویکردی نو در استراتژی ژئوپلیتیکی خود از سال 2003 و پس از جنگ عراق روی آورده است. این پژوهش با بررسی خوانش‌های دو استراتژی «منطقه خاکستری» و «ژئوپلیتیک مقاومت» در پی پاسخ به این پرسش است که ایران به چه شکل به دنبال تامین امنیت مطلوب خود در جنوب غرب آسیا است و با چه روش‌هایی می‌تواند استراتژی ژئوپلیتیکی خود را پیاده سازی نماید؟ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد رقابت ژئوپلیتیکی ایران در جنوب ‌غرب آسیا بویژه با ایالات متحده، به طراحی استراتژی ژئوپلیتیکی خاصی منجر شده که ایران آن را «محور مقاومت» می‌خواند در حالی که محافل علمی آمریکایی از آن با عنوان «منطقه خاکستری» یاد می کنند. در این استراتژی، ایران با تمرکز بر پنج حوزه نظامی، سیاسی، اقتصادی، اطلاعاتی- روایتی و فرهنگی (مذهبی) و با اتکا بر همکاری و پشتیبانی از گروه‌های شبه‌نظامی غیردولتی در برخی کشورهای منطقه، می کوشد تا اهداف امنیتی خود را محقق سازد.

explanation of iran’s geopolitical strategy: a geographical reading of gray zone and axis of resistance

introduction in today’s geopolitical competitions, the intricate and innovative concept of gray zone represents a military approach based on geopolitical advantages. within this strategy, the primary objective is to secure control over desired territories and advance security interests in the conflict. scholars in this field believe that countries such as russia, china, and iran have successfully employed tools and tactics within this concept, enabling them to pursue their security and political interests without triggering major power sensitivities. in this regard, the escalating intensification of geopolitical rivalries in southwestern asia, especially between iran and regional and extra-regional countries, has become a significant challenge when it comes to ensuring security in this area. adopting the security-for-all-or-no-one approach, iran aims to establish superiority in its geopolitical rivalry with the united states, the most prominent external actor in this field. since 2003 and the aftermath of the iraq war, iran has introduced a novel strategy in its geopolitical approach. in this respect, the present study aimed to elaborate on the concept of gray zone and highlight its key components as influential variables in iran’s geopolitical strategy. materials and methodsas an applied study, the present research employed a comparative descriptive–analytical approach. the data collection method involved a combination of library research and computer-assisted techniques.results and discussionas containment measures against iran intensify due to the us unilateral withdrawal from the jcpoa (joint comprehensive plan of action), there have been increasing efforts to neutralize iran’s strategies and weaken its regional activities, particularly in the realm of geopolitics of resistance. these developments pose a potential threat to iran’s national security. it is thus necessary to identify and examine the components of iran’s geopolitical strategy while considering alternative interpretations. iran’s geopolitical expansion in the region have prompted the west and its allies to impede iran’s geopolitical influence by scrutinizing its geopolitical territorialization approach marked by the formation and organization of as well as support for proxy forces, manifested in shaping the political dynamics of iraq, syria, and lebanon, and even in direct confrontations with the west on the syrian battlefield. in this context, leveraging its historical, geographical, and cultural unity, iran has successfully mobilized communities throughout southwest asia by relying on small non-state groups, and emphasizing commonalities while overlooking divergences.