علل ظهور و تکوین گروه‌های تکفیری در جهان اسلام؛ از تقابل زندگی قبیله ای با مدنیت تا تقابل سنت با مدرنیته؛ مطالعۀ موردی؛ خوارج و داعش

جهان اسلام در دهه های اخیر بیش از هر زمان دیگری با رشد اندیشه های تکفیری مواجه است. وهابیت در عربستان، سپاه صحابه در پاکستان، القاعده و داعش در بخش های زیادی از خاورمیانه ظهور کرده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که گروه های تکفیری پدیده نوظهوری نبوده و در واقع امتداد فکری و زمین های خوارج هستند. جهان اسلام از نخستین دهه های پیدایش به سه جریان کلی اهل سنت، شیعه و خوارج تقسیم شد و این تقسیم بندی کلان هنوز صادق است. گروه های تکفیری هم به لحاظ اصول فکری و هم به لحاظ زمینه ها و بسترهای پیدایش به خوارج شباهت دارند. تکفیر گستردۀ دیگران، بیتوجهی به مقتضیات زمان و مقاومت در برابر تکثر و تغییر، نصگرایی افراطی و عدم توجه به عقل گرایی، خشونت و نگاه انحصاری به توحید؛ برخی از موارد تشابه در اصول فکری و رفتاری است. افول سنت قبیله ای، واکنش به تعدد و تکثر قرائت ها از اسلام و مقاومت در برابر مدنیت نوظهور اسلامی مهمترین بسترهای پیدایش خوارج هستند. به نظر می رسد ظهور داعش نیز، واکنشی سخت به هجوم دنیای مدرن و افول زندگی سنتی می باشد؛ در این پژوهش از نگاه تاریخی تحلیلی - و روش مقایسه ای استفاده شده و از چارچوب هویت مقاومت و بنیادگرایی امانوئل کاستلز بهره نظری برده شده است.