بررسی وضعیت نشر الکترونیکی کتاب در ایران و چگونگی مصرف کتاب

نظر به جایگاه کتاب الکترونیکی در آینده اوقات فراغت جوانان، بررسی وضعیت نشر الکترونیکی کتاب در ایران و نیز چگونگی مصرف کتابهای الکترونیک اهمیت مییابد. مطالعه حاضر با توجه به سوالات مختلفی که در این عرصه دارد، ترکیبی از روش های مختلف از جمله بررسی اطلاعات موجود، مطالعه موردی، تحلیل ثانویه و پیمایش را مورد استفاده قرار میدهد؛ به طوری که ابتدا با بررسی اطلاعات موجود و نیز از طریق مطالعه موردیِ وضعیت نشر الکترونیکی در موسسه نشر نی (که در این امر سرآمد است) به بررسی تحول صنعت نشر کتاب از رسانهای چاپی به مجازی میپردازد و مسایل و مشکلات توسعه آن را در کشور ایران ترسیم میکند. سپس با ترکیب روش تحلیل ثانویه مطالعات موجود و نیز روش پیمایش و در نهایت، مقایسه نتایج تحلیل ثانویه و پیمایش در پی فهم چگونگی مصرف کتابهای الکترونیک در ایران و مقایسه آن با الگوهای جهانی برمیآید. نمونه های این پژوهش، به شکل غیرتصادفی و به روش گلوله برفی انتخاب شده است. مبنای مطالعه نیز پرسشنامهای است که توسط محقق با ارجاع به مطالعه جهانی تنظیم و از طریق ایمیل به پاسخگویان عرضه شده است و آنها نیز آن را پس از تکمیل به همان صورت بازگرداندهاند.بررسی صنعت نشر کتاب الکترونیک نشان میدهد که هرچند درآینده نزدیک فارسیشدنِ قالب کتابهایِ الکترونیک محتمل است، اما به علّت ضرورت توسعه زیرساختهای نرمافزاری و سختافزاری لازم، نشرِ صنعتی در این حوزه بهزودی تحقق نخواهد یافت. در این مورد مجموعهای از متغیرها از جمله فقدان فرهنگ کتابخوانی، نبود ساختارهای کتابخانهای گسترده و عدم شکلگیری بازار کالایی در حوزه کتاب الکترونیک و از همه مهمتر کم رونقی نشر در ایران بهعنوان موانع زمینهای عمل میکنند. از منظر شرکتهای انتشاراتی به طور مشخص امنیت بسیار بااهمیت مینماید، زیرا در غیاب شرکتهای امنیتیِ معتبرِ بینالمللی آنها اعتمادی به فرآیند الکترونیکیشدن ندارند.در بررسی چگونگی مصرف کتاب الکترونیکی مطابق تحلیل ثانویه مطالعهای که در بین 10 کشور متفاوت صورت پذیرفته است، مقاله حاضر الگوی مصرف کتاب و متون الکترونیک را شامل سه مدل کشورهای پرسابقه، کشورهای واسط و کشورهای در حال ظهور برمیشمارد. در کشورهای دسته اول، بازار کتاب الکترونیک کاملاً شکل گرفته و بسیار پررونق و متوجه کتابهای ادبیات، داستان و رمان است. در مقابل، در کشورهای در حال ظهور بهرهبرداری از متون الکترونیک و بازار کتاب الکترونیک متوجه کتابهای تخصصی و آکادمیک است. مطالعه حاضر نشان میدهد بهرهبرداری از کتاب در ایران هنوز کالایی نشده است. نیز علیرغم آنکه هنوز بازار سازمانیافتهای در ایران برای کتاب الکترونیک شکل نگرفته، اما بهرهبرداری از متون و کتابهای الکترونیک کاملاً و حتی بیشتر از گروه سوم، متوجه کتابهای تخصصی و آکادمیک است. در همین حال، فقدان بازار کتاب و بهرهبرداری کالایی باعث شده است کاربران در ایران بیشتر متوجه کتابها و متون رایگان باشند- ضمن اینکه رفتار بیثباتتری را نیز در بهرهبرداری به نمایش میگذارند، زیرا فقدان بازار کتاب بهنوبه خود کیفیت و قابلیت اعتماد را نیز محدود میسازد. بیرونقی استفاده از دستگاههای مخصوص خواندن کتاب نیز انعکاسی از همین فقدان بازار کتاب در ایران است، هر چند خود نیز در عدم اشتیاق به مطالعه کتاب الکترونیکی نقش دارد.