«منطبق با شریعت» یا «مبتنی‌بر شریعت»؟ بررسی تغییر گفتمان در مالی اسلامی

خبرگان و متخصصان مالی اسلامی از نهادهای مالی اسلامی انتظار دارند تا از عرضه ابزارهایی که صرفاً منطبق با شریعت هستند، به سمت عرضه ابزارهایی که اساساً مبتنی‌بر شریعت هستند، حرکت کنند؛ اما در مورد زمان ورود دو عبارت «مبتنی‌بر شریعت» و «منطبق بر شریعت» به ادبیات مالی اسلامی و چرایی آن سوالاتی مطرح است. معنای دقیق «مبتنی‌بر شریعت» چیست؟ در این مقاله ضمن مرور نگرش­های مختلف به‌نظام مالی اسلامی، به بیان تاریخچه ظهور دو عبارت مذکور به‌عنوان نمود تغییر گفتمان در صنعت مالی اسلامی پرداخته می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد در تعاریف محصولات مبتنی‌بر شریعت، دست‌کم یکی از اصول تفکیک (تاکید بر تفکیک محتوایی مالی اسلامی از مالی مرسوم)، اعتبار و رفاه نمود داشته است. اصل تفکیک به مفاهیم توسعه محصولات مجزا، تفکیک وجوه، تفکیک بخشی و تفکیک قیمت‌گذاری اشاره دارد. اصل اعتبار به سه مفهوم اعتبار تاریخی، ارتباط معتبر با بخش واقعی اقتصاد و شفافیت هستی‌شناختی می‌پردازد. نهایتاً مفاهیم موجود در اصل رفاه نیز عبارتند از: «تسهیم ریسک»، «محافظت از فقرا» و «عملیات کسب‌وکار رفاه‌گرا». این تغییر در گفتمان، مشکل نیست؛ بلکه نشانه­ای از بلوغ مالی اسلامی و حرکت به سمت اهداف نظام اقتصادی اسلام محسوب می شود.

shariah-compliant or shariah-based? the changing discourse of islamic finance

observers and experts of the islamic finance industry expect islamic financial institutions to move from offering instruments that are solely shariah-compliant to offering instruments that are substantially shariah-based. however, there are some questions about when the words shariah-compliant and sharia-based entered into the islamic financial literature and why. what is the exact meaning of shariah-based? in this article, in addition to reviewing different attitudes towards the islamic financial system, we will describe the history of the emergence of the two mentioned terms as a manifestation of the change of discourse in the islamic financial industry. investigations show that in the definition of sharia-based product, at least one of the principles of separation (emphasis on the content separation of islamic finance from conventional finance), authenticity and welfare have been implied. the principle of separation refers to the concepts of separate product development, separate pricing, separation of funds and sectoral separation. the principle of authenticity deals with the three concepts of historical authenticity, authentic connection to the real economy and ontological transparency. concepts in the welfare principle include risk-sharing, protection of the poor, and welfare-oriented business operations. this change in the discourse is not a problem, but a sign of islamic financial maturity and moving towards the goals of the islamic economic system.