شناسایی و رتبه‌ بندی چالش ‌ها و آسیب ‌های فقهی – حقوقی و اقتصادی - مالی بانکداری بخش خصوصی در شبکه بانکی جمهوری اسلامی ایران

مقاله حاضر تلاش می‌کند تا ضمن تبیین همه‌ ابعاد بانکداری بخش خصوصی در مبانی نظری، حضور بانک‌های خصوصی را در اکوسیستم بازار پولِ کشور درحال‌توسعه‌ای چون جمهوری اسلامی ایران، مورد آسیب‌ شناسی و نقد قرار دهد. بدین‌منظور ابتدا چالش‌های فقهی- حقوقی و چالش‌ها و آسیب‌های اقتصادی- مالی بانک‌های خصوصی با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی و پیمایشی استخراج‌ شده؛ سپس باهدف تایید نهایی و رتبه‌بندی چالش‌ها از روش دلفی سه ‌مرحله‌ای استفاده خواهد شد. در دورهای اول و دوم روش دلفی جهت اطمینان از تایید نهایی چالش‌ها و آسیب‌های شناسایی‌شده توسط خبرگان از آزمون آماری دوجمله‌ای استفاده نموده و در دور سوم دلفی برای رتبه‌بندی چالش‌های تاییدشده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن بهره‌ خواهیم ‌برد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که «عدم توجه نهاد ناظر و قانون‌گذار در بازار پول به اقتضائات بخش خصوصی در صنعت بانکداری» و «شبهه‌ صدق قواعد» «لا ضرر» و «تسبیب» در فقه اسلامی در رابطه با موضوع اضافه برداشت بانک‌های خصوصی از بانک مرکزی به‌عنوان مهم‎ترین چالش‌های فقهی-حقوقی از دیدگاه خبرگان بانکداری کشور به‌شمار می‌آید؛ همچنین ازنظر کارشناسان خبره صنعت بانکداری «ناکارآمدی در تخصیص منابع» نیز مهم‌ترین آسیب اقتصادی- مالی بانکداری بخش خصوصی در بازار پول ایران بوده که نقش مهمی در ناترازی و تحمیل زیان به شبکه بانکی کشور دارد. راه‌اندازی سامانه جامع نظارت پویا بر فرآیند تخصیص اعتبارات، تدوین دستورالعمل اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، بازنگری در آیین‌نامه‌های اجرایی مربوطه باهدف تبیین صریح اقتضائات خصوصی‌سازی در نهادهای پولی و بیان تمایزات آن با دیگر بنگاه‌های اقتصادی و به‌کارگیری سیاست‌های اعتباری-مالیاتی جهت موجه و به‌صرفه نمودن فعالیت در صنعت بانکداری برای بخش خصوصی ازجمله پیشنهاد‌ها و رهنمودهای سیاستی ارائه‌شده که می‌تواند آسیب‌ها و چالش‌های یادشده را کاهش داده و مدیریت و کنترل نماید.

identification and ranking of jurisprudential-legal and economic-financial challenges and harms of private sector banking in the banking network of the islamic republic of iran

this study tries to explain and criticize the presence of private banks in the developing money market ecosystem of a developing country such as the islamic republic of iran, while explaining all aspects of private sector banking in its theoretical foundations. for this purpose, first the jurisprudential-legal challenges and economic-financial challenges and damages of private banks have been extracted by using analytical and survey methods. then, with the aim of final approval and ranking of challenges, the three-stage delphi method will be used. in the first and second rounds of the delphi technique, the binomial test is used to ensure the final confirmation of the challenges and injuries identified by the experts, and in the third round of delphi, the friedman ranking test is used to rank the approved challenges. the findings of this study show that the lack of attention of the regulator and legislator in the money market to the needs of the private sector in the banking industry and “the dubious nature of regulation veracity”, “darar & al-tasbib”(prohibition of inflicting direct or indirect damage) in the case of private banks’ overdraft”, are considered as the most important jurisprudential-legal challenges in the view of the country’s banking experts. also, inefficiency in resource allocation is the most important economic-financial damage of private sector banking in the iranian money market, which has an important role in imposing imbalance and loss on the country’s banking network. among the recommended guidelines for decreasing the above-mentioned harms are as follows: launching a comprehensive dynamic supervisory system for credit allocation, devising overdraft-related formula, revising the executive order for privatization exigencies, and adopting credit and tax policies for justifying the economic condition of any banking activity of the private sector.