بررسی فقهی - اقتصادی درآمدزایی ناشی از تحمل ریسک؛ مطالعه موردی قرارداد آتی

شناسایی زیربناهای اساسی نظام‌های مالی و اقتصادی از گزاره‌ها و قوانین مربوط به معاملات به‌عنوان روبناهای قانونی و شرعی اسلام در حوزه اقتصاد اجتناب‌ناپذیر است. لذا در این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی و نیز با استفاده از روش بازگشتی شهید صدر و استخراج و کشف زیربناها از روبناها عدم مشروعیت درآمد ناشی از تحمل ریسک به‌عنوان موضوع قرارداد مورد مداقّه قرار گرفت. بر اساس نتایج بررسی‌های صورت گرفته، بسیاری از دلایل و قواعد مذکور به‌صورت مستقل قابلیت استفاده در مسائل مستحدثه‌ای همچون قراردادهای با موضوع انتقال ریسک را ندارند، بلکه قواعد مذکور برای عقود و معاملاتی بوده که مستقلاً مورد امضای شارع مقدس قرارگرفته است و قواعد و مناط مذکور برای چنین قراردادهایی قابل تبیین است و نه موضوعاتی که دلیل مستقلی برای پذیرش آن‌ها وجود ندارد. در این مقاله به‌طور خاص ریسک مالی پویا موردبررسی و اثرات عدم مشروعیت درآمد حاصل از پذیرش ریسک منتقل‌شده به‌طرف دیگر به‌عنوان موضوع قرارداد (در قرارداد آتی به‌عنوان یک مطالعه موردی) موردبررسی قرار گرفت. به نظر می‌رسد صرفاً انتقال ریسک باهدف پوشش آن، ازلحاظ فقهی و حقوقی صورت مستقلی ندارد و در قالب مبطلات قراردادها از منظر شارع مقدس قابل صورت‌بندی است.

investigation of economic jurisprudence of income generation due to risk tolerance; case study of futures contracts

identification of the basic infrastructures of financial and economic systems from the propositions and laws related to transactions as legal and religious superstructures of islam in the field of economics, is inevitable. therefore, in this article, the analytical-descriptive method and also using the return method of maryr sadr and extraction and discovery of infrastructure from superstructures, the illegality of income due to risk tolerance were examined as the subject of the contract. based on the results of studies, many of the reasons and rules mentioned above can not be used independently in emerging issues such as contracts with the subject of risk transfer, but these rules are for contracts and transactions that have been independently signed by the holy shari’a. these terms can be explained for such contracts, not issues for which there is no independent reason to accept them. in this paper, dynamic financial risk was specifically examined and the effects of the illegitimacy of the income from accepting the risk transferred to the other party as the subject of the contract (in the future contract as a case study) were examined. it seems that the mere transfer of risk for the purpose of covering it is not jurisprudentially and legally independent and can be formulated in the form of cancellation of contracts from the perspective of the holy shari’a. for example, in a futures contract, due to its zero-sum game, it is placed under gambling contracts, which are void and the income from risk bearing is void and illega