پویایی‌های نظری تحلیل بهره و ربا در اندیشه اقتصادی متفکران مدرسی (قرن 12 تا 17)؛ رهیافت‌هایی برای اقتصاد اسلامی

مطالعه زمینه‌های شکل ‌گیری نهادهای اقتصادی و همچنین پویایی‌های نظری تحلیل آن در مواجهه یک اندیشه دینی می‌تواند دلالت‌های قابل ‌توجهی برای اقتصاد و مالیه اسلامی داشته باشد. بدین‌ منظور مقاله حاضر به بررسی پویایی‌های نظری تحلیل بهره و ربا در اندیشه متفکران مدرسی می‌پردازد و دلالت‌های آن را برای اقتصاد اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که متفکران مدرسی نخستین از دو رویکرد «سابژکتیو» و «آبژکتیو» و نیز از دو شیوه «مکانیکی» و «غایت‌نگر» برای تحلیل ربا استفاده کرده‌اند. با این‌ وجود عواملی همچون گذار از صورت‌ گرایی، افراط در نگرش غایت‌نگر، تحول جهان ‌بینی و مواجهه عصری با احکام شریعت سبب گردید تا تحلیل ربا در اندیشه مدرسی چرخش قابل ‌توجهی به سمت تحلیل‌های غایت‌نگر و سابژکتیو بنماید و بر این اساس انقلاب نظری تحلیل ربا در اندیشه مدرسی رغم بخورد. این انقلاب زمینه ‌ساز گردش تحلیل‌های دینی از پدیده‌های اقتصادی به سمت تحلیل‌های مدرن شد. متفکرین مدرسی فهم قابل ‌توجهی از تمایز بهره و ربا داشتند و بر این اساس بهره را عایدی تحمیل ‌شده توسط عوامل برون ‌زا تلقی می‌کردند و بر این اساس سه مولفه «ضرر»، «توقف سود» و «مخاطره» را به ‌عنوان زمینه‌های اصلی اخذ بهره معرفی کردند. درنهایت نیز توجه به تحلیل و موضوع‌شناسی ربا به‌ مثابه یک ماموریت برای متفکر دینی، توجه به رویکردهای تحلیلی سابژکتیو برای فهم انسانی از پدیده‌ها و نیز کاربست رویکرد غایت‌نگر در کنار رویکرد مکانیکی و ایجاد زمینه ورود هنجارهای دینی به تحلیل برای اقتصاد و مالیه اسلامی ازجمله مهم‌ترین دلالت‌های این مطالعه برای اقتصاد و مالیه اسلامی به ‌حساب می‌آید.

Theoretical Dynamics of Usury and Interest Analysis in the Economic Thought of Scholastic Thinkers (12th to 17th Centuries); Implications for Islamic Economics

Studying the background of the formation of economic institutions as well as the theoretical dynamics of its analysis in the face of a religious thought can have significant implications for Islamic economics and finance. For this purpose, this study examines the theoretical dynamics of interest and usury analysis in the economic thought of scholastic thinkers and examines its implications for Islamic economics. The results show that the early scholastic thinkers used two approaches, subjective and objective, as well as two mechanical and teleological methods to analyze usury. Nevertheless, factors such as the transition from formalism, extremism in the teleological view, the evolution of the worldview, and the modern confrontation with the precepts of the Shari’a caused the analysis of usury in scholastic thought to show a significant shift towards purposeful and subjective analysis. School thinkers had a considerable understanding of the difference between interest and usury, and therefore considered interest as an income imposed by external factors, and accordingly introduced the three components of loss, profit stop and risk as the main areas of interest. Finally, attention to the analysis and thematics of usury as a mission for religious thinkers, attention to subjective analytical approaches to human understanding of phenomena and the application of a goaloriented approach along with the mechanical approach and paving the way for religious norms to be analyzed for Islamic economics and finance are among the most important implications of this study.