بررسی نگرش کشاورزان بالادست و پایین‌دست شبکه آبیاری قزوین در اولویت‌دهی عوامل فنی، اقتصادی، محیط‌زیستی، اجتماعی و سیاست‌گذاری موثر بر الگوی‌کشت

کم‌آبی و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی، تولید مواد غذایی و کشاورزی پایدار را منوط به استفاده صحیح و منطقی از منابع آب محدود نموده است. بخش کشاورزی بالاترین مصرف آب را دارد و بهره‌وری آب و بازده آبیاری باید افزایش داده شوند. بحران منابع آب باعث شده انتخاب الگوی‌کشت مناسب به‌عنوان یک راه‌حل اثرگذار پیشنهاد شود، اما تلاش‌ها برای اجرای الگوی‌کشت مطلوب ناموفق بوده است. هدف از این پژوهش بررسی نگرش بهره‌برداران آب شبکه آبیاری قزوین در اولویت‌دهی عوامل فنی، اقتصادی، محیط‌زیستی، اجتماعی و سیاست‌گذاری موثر بر الگوی کشت در بود. بر این اساس شبکه آبیاری به سه قسمت بالادست، میان‌دست و پایین‌دست تقسیم شد. بر اساس مطالعات قبلی و طراحی پرسشنامه با طیف لیکرت، 25 گویه نگرش‌سنجی انتخاب شد. سپس با استفاده از روش‌شناسی کیو، نمونه‌برداری از بهره‌برداران انجام شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار kade تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد شش دیدگاه غالب در میان بهره‌برداران سه قسمت شبکه وجود دارد که بیش از 50 درصد واریانس کل را شامل شدند. دیدگاه‌های شناسایی‌شده در بالادست شبکه، «دیدگاه فنی» و «دیدگاه ناراضی از سیاست‌گذاری و موافق با فنی» بودند. در میان‌دست شبکه، «دیدگاه موافق اقتصادی-فنی و مخالف سیاست‌گذاری-اجتماعی» و «دیدگاه موافق اقتصادی-سیاست‌گذاری و مخالف فنی-اجتماعی» شناسایی شدند. در پایین‌دست شبکه، «دیدگاه همسو با اقتصاد و مخالف سیاست‌گذاری» و «دیدگاه موافق اقتصادی-اجتماعی و مخالف فنی» شناسایی‌ و نام‌گذاری شدند. تمامی دیدگاه‌ها دارای قابلیت اطمینان بالاتر از 0.9 بودند که نشان می‌دهد دیدگاه‌های استخراج شده از پایایی و اعتبار خوبی برخوردار هستند. همبستگی بین دیدگاه‌ها نیز مثبت بود. بر اساس دیدگاه‌های شناسایی شده، تصمیم‌گیران می‌توانند سیاست‌های الگوی کشت را با مدل ذهنی بهره‌برداران تطابق داده و شانس موفقیت و اجرایی بودن این سیاست‌ها را افزایش دهند.

investigating the attitudes of upstream and downstream farmers in the qazvin irrigation network regarding the prioritizing of technical, economic, environmental, social, and policy-making factors affecting crop patterns

water scarcity and improper temporal and spatial distribution of rainfall have limited food production and sustainable agriculture dependent on the correct and rational use of limited water resources. the agriculture sector has the highest water consumption and improving water productivity and irrigation efficiency is essential. the water resources crisis has led to the recommendation of selecting an appropriate cropping pattern as an effective solution. however, efforts to implement an optimal cropping pattern have been unsuccessful. this study aimed to investigate the attitudes of water users in the qazvin irrigation network regarding the prioritization of technical, economic, environmental, social, and policy factors influencing the cropping pattern. in this research, the irrigation network was divided into three parts: upstream, middle, and downstream. based on previous studies and a questionnaire designed based on the likert scale, the top 25 statements were selected as q sets. then, the beneficiaries were sampled by purposive sampling using the q methodology. the collected data were analyzed using kade desktop software. the results showed six dominant perspectives among the beneficiaries of three parts of the network, with cumulative variations explained by 50 percent. the perspectives identified upstream were the «technical perspective» and «perspective of dissatisfied with policy and agree with a technical view». in the middle, was «perspective of agree with economic-technical and opposition to social-policy» and «perspective of agree with economic-policy and dissatisfied with technical-social» were identified. in the downstream, «perspective of aligned with the economy and opposition to policy» and «perspective of agree with economic-social and dissatisfied with technical» were identified and named. all perspectives had a reliability higher than 0.9, which shows perspectives have good reliability and validity. the correlation between perspectives was positive. based on identified perspectives, the decision makers can match the crop pattern policies with the mental perspectives of the farmers and promote the effectiveness of communicated policies.