اصول و مبانی کاربرد شاخص راندمان آبیاری در مدیریت آب برای کشاورزی

راندمان آبیاری یکی از شاخص های استفاده بهینه از آب میباشد که همچنان و بدون توجه به مفهوم، کاربری و حوزه کارکرد آن، وارد بحث‌ها و سیاست های کلان آب کشور شده و به واسطه آن سرمایه‌گذاری زیادی بر روی آن از جنبه‌های اندازه‌گیری این شاخص در سطح کشور و توسعه سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار با فرض افزایش راندمان، در حال انجام است. راندمان آبیاری شاخصی محلی و موضعی است. راندمان بیان‌کننده راندمان کاربرد آب در منطقه ریشه مزرعهای معین بوده و به تلفات آب که میتواند به‌صورت رواناب وارد مزرعه کشاورز دیگری شده و در پائین‌دست مورداستفاده قرارگرفته و یا به‌صورت نفوذ عمقی در تغذیه سفره آب زیرزمینی مشارکت داشته باشد، توجهی ندارد. راندمان آبیاری شاخص خوبی برای مقایسه فنی سامانه‌های مختلف آبیاری در مزرعه است ولی این شاخص منعکس کننده بهره‌وری نیست، چون مسائل مربوط به تولید را در برنمی‌گیرد؛ زیرا در تولید و عملکرد محصول، عوامل زراعی، اقلیم، خاک و سایر مدیریت های زراعی دخیل هستند که در این شرایط این شاخص دیگر کاربردی ندارد. امروز با توجه به بحران کمبود شدید منابع آب، مسائل مدیریت آب را نمیتوان صرفاً در مقیاس مزرعه حل نمود و بلکه اهمیت جامعنگری و دیدن آب در یک مقیاس بزرگ‌تر (حوضه آبریز و کشور) بیشتر ضروری می‌نماید؛ یعنی باید از آن مقیاس محلی (local) مزرعه حرکت کرده و به مقیاس بالاتر برویم. عدم توجه به این نکته در استفاده از شاخص راندمان آبیاری، مشکلات، ابهامات و حتی نتایج نامناسبی برای حل بحران آب کشور ایجاد نموده است. امروزه نگرش کلاسیک به راندمان آبیاری قادر به حل مسائل کلان مدیریت آب در جهان نمی‌باشد. راندمان علیرغم آنکه هنوز در سطح مزرعه و برای نشان دادن عملکرد کشاورزان از نظر آبیاری، هنوز جایگاه خود را دارد، ولی در حل مسائل آب در حوضه آبریز و مسائل کلان آب کشور بحث حسابداری آب (water accounting) بیشتر مطرح است و لذا نگاه نئوکلاسیک باید بر مبحث راندمان آبیاری داشت. در مقیاس حوضه آبریز آب قابل‌برگشت زیادی وجود دارد که از همین تلفات آب در مقیاس مزرعه ناشی شده است. امروزه در خصوص نگرش جدید به بحث مدیریت آب، اصطلاحات و مفاهیم جدیدی به این عرصه واردشده‌اند؛ یعنی پس از تعریف icid از راندمان آبیاری، اصطلاحات و مفاهیم جدیدی وارد این حوزه شدند: ازجمله مصرف موثر (beneficial use) و مصرف غیر موثر (non beneficial use) آب و جریانهای قابل‌برگشت (recoverable) و غیرقابل‌برگشت (non recoverable). درمجموع وقتی‌که سرمایه گذاری هایی برای افزایش راندمان آبیاری حتی با همین نگرش کلاسیک و برای صرفه‌جویی آب مزرعه پیشنهاد میگردد، ضروری است که سرمایه‌گذاری برای کاهش «تلفات واقعی آب» باشد تا «تلفات ظاهری». این سرمایه‌گذاری هوشمند و موثر خواهد بود.