وضعیت موجود منابع آب زیرزمینی و نقش بهره‌برداران کشاورزی در استفاده پایدار از آنها (مطالعه موردی در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر)

اکثر نقاط ایران همانند دشت‌های استان همدان به دلیل بارندگی کم و توزیع نامناسب زمانی و مکانی از منابع آب سطحی مناسبی برخوردار نبوده و بخش کشاورزی عمدتاً به آب زیرزمینی وابستگی بیشتری دارد. این موضوع در کنار سایر مسائل فنی، اقتصادی و فرهنگی و حقوقی باعث گردیده تا در سال‌های اخیر دشت‌های کشور با برداشتهای بیش‌ازحد مجاز مواجه گردیده و دچار افت سطح ایستابی و پیامدهای جانبی ناشی از آن گردند. در این مقاله ضمن ارائه وضعیت موجود و روند تغییرات کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر که به ترتیب از زیر حوضه های قرهچای و گاماسیاب در استان همدان هستند، فعالیت‌هایی که بهره برداران برای بهبود وضعیت اقتصادی خود لازم است در راستای حفاظت و بهره برداری پایدار این منابع انجام دهند، ارائه‌شده است. برای این منظور بیلان منابع آب زیرزمینی، نوسان سطح ایستابی، تغییرات شوری، تغییرات آبدهی قنوات و چشمه‌ها، از سال 1373 تا 1396 تجزیه‌وتحلیل و سپس عوارض مختلف ایجادشده در منطقه تعیین و مورد بازدید قرار گرفت. بر اساس نتایج، عوارض ناشی از برداشت‌های غیرمجاز در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر به ترتیب شامل ایجاد 77.8 و 61.3 میلیون مترمکعب بیلان منفی در سال آبی 86-1385، افت متوسط سالیانه سطح ایستابی به مقدار 1.6 و 1 متر، 35.7 و 52.7 درصد کاهش حجم تخلیه،، 75% کاهش در آبدهی قنوات و خشک شدن تعداد زیادی چاه و قنوات بوده است. همچنین از دیگر عوارض ایجادشده، نشست زمین در چندین نقطه در دشت کبودرآهنگ با عمق متوسط 15 متر، روند صعودی و 30% افزایش در مقدار شوری، افزایش 20% مهاجرت به شهرها می‌باشد. بر اساس این وضعیت موجود و عوامل ایجادکننده آن راهکارهایی قابل‌ارائه میباشد که برخی از آن‌ها مسائل سیاست‌گذاری و اجرایی توسط دستگاه‌های دولتی بوده و برخی دیگر می‌تواند از طریق بهره‌برداران انجام گردد. ازجمله فعالیت‌های موثر که می‌تواند توسط بهره برداران جهت بهبود وضعیت اقتصادی خود و حفاظت از منابع آب جهت استفاده بهینه از منابع آب انجام گردد شامل: فعالیت‌هایی که باعث کاهش نیاز به پمپاژ آب از چاه میگردد، فعالیت‌هایی که باعث جلوگیری از آلودگی منابع آب زیرزمینی میگردند و فعالیت‌هایی که باعث افزایش تولید بدون افزایش در مصرف آب میگردد، میباشد.