طرح راه ماهی شبه‌طبیعی و ارزیابی کارایی آن با مدل شبیه‌سازی زیستگاه phabsim

ساخت سازه‏های متعدد سبب قطع مسیر مهاجرت ماهیان رودخانه می‏شود. موثر‌ترین روش برای برقراری مجدد جریان، ساختن راه ‏ماهی است. راه‏ ماهی شبه‌طبیعی از جمله سازه‌های احداث‌شده برای این منظور طی دو دهۀ اخیر در جهان است. به‌منظور احیای رودخانه‌ها و تامین توسعۀ پایدار سامانۀ رودخانه، ضروری است تا مهندسان رودخانه در کشور به دنبال طراحی سازه‏هایی سازگار با محیط زیست، همچون راه ‏ماهی شبه‌طبیعی باشند. هدف از پژوهش حاضر، ارائۀ مبانی بومی‌سازی طراحی راه‏ ماهی شبه‌طبیعی و طراحی آن برای یکی از رودخانه‏های ایران و ارزیابی آن به عنوان زیستگاه آبزیان است. برای پیاده‏سازی یک نمونۀ طراحی، رودخانۀ جاجرود به‌دلیل احداث چهار بند روی آن و قطع‌شدن مسیر مهاجرت گونه‏ها، انتخاب شد. مسیر کانال کنارگذر با استفاده از سرریزهایی با افت‏ هیدرولیکی 0.25 متر طراحی شد و استخرهایی به عرض چهار و طول پنج متر و میزان تلفات انرژی 98.1 وات بر مترمکعب و خیزآب‏هایی به عرض دو متر در طراحی مورد توجه قرار گرفت. همچنین، با استفاده از مدل ریاضی phabsim ارزیابی مطلوبیت زیستگاه راه ‏ماهی طراحی‌شده صورت گرفت و مشاهده شد که درصد عرض مطلوب رودخانه در دبی طراحی در استخرها برای هر یک از گروه‌های سنی به‌ترتیب1.96، 43.97 و 41.93 درصد و در خیزآب‏ها 5.82، 38.5 و 18.2 است. مطلوبیت زیستگاه استخرهای استراحت در مقایسه با زیستگاه‏های خیزآب مناسب‏تر بود و نتایج بررسی‏ها نشان داد ماهیان در زیستگاه خیزآب به خلاف زیستگاه استخرها، کناره‏های راه‏ ماهی را به‌دلیل سرعت‏های مطلوب‏تر به‌عنوان زیستگاه انتخاب می‌کنند.