تحلیل مقایسه‌ای عامل فرسایش‌پذیری خاک در حوضۀ آبخیز شازند

فرسایش خاک نوعی مشکل جدی محیطی، اجتماعی و اقتصادی است که نه تنها سبب تخریب شدید زمین و هدررفت خاک می‌شود، بلکه تهدید ثبات و سلامت جامعه و به‏طور کلی توسعۀ پایدار آن را در پی دارد. فرسایش‏ خاک با متغیرهای مختلف خاک، اندازه‏گیری‏ها و محاسبات آنها مرتبط است. یکی از عوامل مهم در تعیین فرسایش خاک، فرسایش‏پذیری خاک (k) است. روش‏های مختلفی برای تعیین عامل فرسایش‏پذیری ‏خاک با استفاده از مدل‏های تجربی یا اندازه‏گیری‏های صحرایی ارائه شده است. در حال حاضر، روابط مبتنی بر ویژگی‏های اولیۀ خاک مانند بافت، مادۀ آلی، ساختمان و نفوذپذیری به‏صورت گسترده‏ای استفاده شده‏اند. بنابراین، در پژوهش حاضر از سه رابطۀ متداول شامل ویشمایر و اسمیت (1978)، رومکنز و همکارانش (1986) و توری و همکارانش (1997 و 2002) به‌ترتیب با علایم k1، k2 و k3 برای برآورد عامل فرسایش‏پذیری خاک در حوضۀ آبخیز شازند استفاده شد. به همین منظور، به نمونه‏برداری صحرایی در 140 نقطه از حوضۀ آبخیز شازند با مساحت 1740 کیلومترمربع اقدام شد. حوضۀ آبخیز شازند خاک آهکی با مادۀ آلی کم و بافت متوسط دارد. در ادامه، آزمون تحلیل واریانس یک‏طرفه برای تحلیل نتایج k1، k2 و k3 تحت تاثیر طبقات مختلف شیب و ارتفاع و کاربری‏های مختلف اراضی و روش کریجینگ برای تهیۀ الگوی مکانی آنها به‏کار گرفته شد. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل واریانس یک‏طرفه بیان‌کنندۀ اختلاف‏ معنا‏دار k1، k2 و k3 تحت تاثیر طبقات شیب و ارتفاع (0.05 > p) و نبود اختلاف معنا‏دار آنها تحت تاثیر کاربری اراضی (0.318 ≤ p) بود. همچنین، میانگین عامل فرسایش‏پذیری خاک برای سه رابطۀ یادشده به‏ترتیب برابر با 0.054، 0.039 و 0.035 t ha h ha^-1 mj^-1 mm^-1 محاسبه شد.