سلامت آبخیز (قسمت اول): مدل مفهومی پایایی، انعطاف‌پذیری و آسیب‌پذیری (rrv)

امروزه خطرات بسیاری سلامت زیست‌بوم‌های آبخیز را تهدید می‌کند. بر همین اساس تغییرات محیط طبیعی کره زمین ناشی از فعالیت‌های انسانی، ساختار و عملکرد زیست‌بوم‌ها را تغییر داده است. لذا ارزیابی شرایط نسبی سلامت زیست‌بوم آبخیز برای ارائه راه‌کارهای مدیریتی مناسب ضروری است. در این زمینه روش‌های متنوعی ارائه شده است. از آن جمله می‌توان به مدل شاخص محور و مفهومی پایایی، انعطاف‌پذیری و آسیب‌پذیری (rrv) اشاره کرد. ارزیابی و پایش سلامت زیست‌بوم با استفاده از مدل rrv علاوه بر این‌که می‌تواند هشدارهای اولیه تخریب محیط زیست را فراهم نماید، هم‌چنین می‌تواند علت مشکلات موجود را شناسایی کند. بنابراین ارزیابی و پایش سلامت زیست‌بوم آبخیز یک گام مهم و بنیادی برای حفاظت بوم‌شناختی و ارزیابی خدمات آن می‌باشد. برای کاربرد مدل rrv معیارهای متعددی بر اساس احتمالات مورد ارزیابی قرار گرفته و نهایتاً سلامت آبخیز بر اساس وضعیت ترکیب کلی آن‌ها سنجیده می‌شود. با وجود مطالعات گسترده در خصوص کاربرد مدل rrv در ارزیابی سلامت زیست‌بوم‌های مختلف، کاربرد مفهومی آن در مقیاس حوزه آبخیز کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر به معرفی، کاربرد و پیشینه پژوهش این مدل در جهان پرداخته است. نتایج بررسی پیشینه موجود، دلالت بر غالبیت کاربرد مدل مذکور در تعیین سلامت مخازن آبی و سازه‌های هیدرولوژیکی داشته است. اما در سال‌های اخیر مدل rrv مورد توجه مدیران برای ارزیابی سلامت محیط ‌زیست، زیست‌بوم‌های مختلف آبی، شهری و نیز حوزه‌های آبخیز قرار گرفته است. بر همین اساس کاربرد و ترویج آن در ارزیابی سلامت آبخیز به‌عنوان پیش‌نیاز مدیریت صحیح و جامع منابع آن پیشنهاد می‌شود.