امکان‌سنجی توسعه مناطق بیابانی با استفاده از روش بیابان‌زدایی اقتصادی و رویکرد مدیریت جامع حوزه آبخیز و استفاده از الگوهای موفق دنیا، طرح پایلوت منطقه رضاآباد شهر بیارجمند-شهرستان شاهرود

کشور ایران با وسعت حدود 165 میلیون هکتار در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرارگرفته است. بر اساس آخرین آمار ارائه‌شده توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور حدود 110 میلیون هکتار از این وسعت در معرض خطر بیابانی شده قرار دارد. در حال حاضر وسعت بیابان ‌های کشور به رقمی بالغ‌بر 32 میلیون هکتار می‌ رسد که از این وسعت سطحی بالغ‌بر 7/5 میلیون هکتار بیابان‌های شدیداً در معرض فرسایش بادی و حرکت شن روان و مولد گردوغبار هستند. به‌طورکلی بیابان‌زایی به تحولاتی گفته می شود که عرصه ‌های منابع طبیعی با تشدید فرسایش خاک، کاهش حاصلخیزی و خروج از عرصه تولید مواجه می شوند. کشور ما ازنظر توسعه بیابان در شمار‌ کشورهای پیشرو جهان قرار دارد. برای مقابله جدی با پدیده بیابان‌زایی و اجرای طرح ‌های بیابان زدائی باید فعالیت‌ های بیابان زدائی اقتصادی شود تا که ضمن ایجاد زمینه بازگشت سرمایه ‌گذاری ‌ها، همکاری و مشارکت مردم را به دنبال داشته باشد.باهدف به‌کارگیری و توسعه مدل/مدل ‌های موفق مقابله با بیابان زایی توسعه اقتصادی مناطق بیابانی در ایران و جهان، یک طرح تحقیقاتی و ترویجی در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور تعریف و اجرا گردید. در این طرح، موفق ترین الگوهای پیاده شده در جهان بررسی و درنهایت طرح بیابان زدائی اقتصادی صحرای کوبوکی (kubuqi) در مغولستان داخلی که با موفقیت در چین به اجرا رسیده است، به‌عنوان الگو انتخاب گردید. گرچه به دلیل تنوع در نوع بیابان‌ها اعم از عوامل بیابانی شدن و ظرفیت منابع، امکان استفاده از یک نسخه واحد برای کلیه مناطق بیابانی مقدور نمی باشد، ولی استفاده از تجارب مدیریتی و اجزاء اجرایی این‌گونه طرح ها می تواند منجر به الگوبرداری صحیح و متناسب با منطقه هدف گردد. جلب مشارکت سرمایه ‌گذاران و مشارکت ‌های مردمی و بخش خصوصی از تجارب بسیار موفق مدل کوبوکی بوده که در تجزیه‌وتحلیل فرآیندهای مدیریتی موردبررسی دقیق قرارگرفته است. با لحاظ نتایج تجزیه‌وتحلیل انجام‌شده، منطقه خاروتوران با مرکزیت روستای رضاآباد در شهر بیارجمند-شهرستان شاهرود-استان سمنان به‌عنوان منطقه پایلوت برای انجام مطالعات اولیه و ارائه مدل توسعه انتخاب گردید که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود.

feasibility assessment of the development of desert regions through the economic desertification plans and comprehensive watershed management approach using the world’s successful models, reza abad pilot project, biarjomand-shahroud -iran

iran has an area of about 165 million hectares and is located in arid and semi-arid regions. according to the latest data provided by the natural resource and watershed management organization, about 110 million hectares of the area of iran is at risk of desertification. at present, more than 32 million hectares of the country’s deserts are more than 32 million hectares, of which over 5.7 million hectares are highly exposed to wind erosion and are considered as dust storm sources. in general, desertification refers to the development in which natural resource areas are confronted with intensification of soil erosion, a reduction of fertility, and exit from the production area. iran is one of the countries in the world where the desertification rate is high. in order to seriously deal with the phenomenon of desertification and implement desertification plans, desertification activities should be considered as economic activities, while creating a context for the return of investments, it follows the cooperation and participation of the people. a research project was defined and implemented in the research institute of soil conservation and watershed management research institute with the aim of applying and developing successful model/models of dealing with desertification and the economic development of desert areas in iran and the world. in this plan, the most successful models implemented in the world were examined and finally, the economic desertification plan of the kubuqi desert in inner mongolia, which has been successfully implemented in china, was chosen as a model to be examined in some desert of iran. however, it is not possible to use a single method for all desert areas. due to the diversity of deserts, including factors of desertification and resource capacity, the use of experience and executive components of successful plans should be customized for the target area. the success of the kubuqi model, which has been carefully examined in the analysis of management processes, attracts private investors and people’s participation. on the basis of the analysis results, reza abad village in biarjmand city, shahroud district, semnan province was selected as a pilot region to conduct preliminary studies and provide a development model for desert reclamation, which will be discussed in this paper.