زیستایی آبخیز: مفهوم و ضرورت

امروزه تخریب زمین در ادامه رفتار نامناسب و ناعادلانه جوامع بشری در راستای تامین نیازهای ضروری جمعیت در حال رشد و هم‌چنین ارائه خدمات متنوع به یکی از مشکلات جدی کشورها تبدیل‌شده و سلامت و پایداری حوزه‌های آبخیز‏ را تهدید کرده است. بر همین اساس و به‌منظور تقویت توان، بازیابی سلامت و ایجاد پایداری بوم‏سازگان‏‌های تامین‌کننده نیازهای حیاتی انسان، رویکرد زیستایی موردتوجه قرارگرفته است. زیستایی برخلاف زیست‌‎پذیری یک اصل مهم در ارزیابی توان بازیابی سلامت و پایداری است که برای تحلیل و ارزیابی آن می‌‏بایست شبکه‌‏ای از روابط بین ابعاد بوم‌شناختی، اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی و معیارهای مرتبط مدنظر قرار گیرد. بااین‌حال تاکنون گزارشی در رابطه با زیستایی حوزه آبخیز مطرح نشده است. از‌این‌رو هدف مطالعه حاضر معرفی مفهوم زیستایی آبخیز و ارزیابی توصیفی قابلیت یک سامانه در قرارگیری در حد واسط محدوده تاب‌آوری و رهاسازی است. در همین راستا با ارزیابی صحیح از وضعیت آبخیز، علاوه بر شناخت کامل از کارکرد آبخیز در سطوح مختلف، تنش‌های موجود در حوزه‌های آبخیز شناسایی خواهند شد. در چنین حالتی می‌توان با تکیه‌بر منابع و ظرفیت‌‏ها و هم‌چنین یادگیری شیوه برخورد صحیح با تنش‌‏ها، خودسامان‌دهی، بازیابی تعادل و پایداری حوزه‌های آبخیز را بهبود بخشید. در این صورت زیرآبخیزهای اولویت‌دار شناسایی و با انجام اقدامات مدیریتی در زیرآبخیزها از افت عملکرد و رهاسازی سامانه جلوگیری می‌شود. این رویکرد می‌‏تواند دورنمای مفیدی برای مدیران اجرایی کشور به‌منظور تبیین شیوه‌‏های مدیریتی متناسب در مسیر توسعه پایدار باشد.

watershed viability: concept and necessity

the increase in population, greenhouse gases, temperature, and lack of an efficient management system affect the sustainability of watersheds and the emergence of significant problems in providing services in the watershed. viability, contrary to livability, is an essential principle for restoring health and sustaining the sustainability of a watershed, for which a network between the dimensions and criteria related to viability should be considered. concerning the measured dimensions of viability, most studies have investigated the ecological, economic, social, and infrastructure dimensions at the city and village scale. at the same time, there was no consensus about the criteria for explaining viability, and the examined criteria were basically in the category of areas of livability. nonetheless, the concept of viability has yet to be considered to evaluate the system’s ability to be in the range of resilience at the scale of the watershed. in this regard, the tensions in the watershed areas will be identified with a correct assessment and a complete understanding of the functioning of different watershed levels. in such a situation, by relying on resources and capacities, as well as learning how to deal with stress properly, it is possible to self-organize and restore the balance and stability of the watershed and ultimately improve the viability of the watershed and help improve the watershed’s viability by recognizing the measures priorities and designating the prevention approaches. in addition, this can be a helpful perspective for the executive directors to provide an appropriate managerial roadmap countrywide.