مروری بر مطالعات منشایابی رسوبات آبی در ایران

منشایابی رسوبات آبی روشی مناسب برای تعیین سهم منابع در تولید رسوب و به‌عنوان تکنیک فرسایش و رسوب برای شناسایی منشا و حرکات رسوبات در داخل رودخانه و برآورد نسبی فرسایش خاک است که در دهه های اخیر کاربرد آن افزایش یافته است. مرور جامع پیشینه پژوهشی در زمینه فرسایش خاک و رسوب، مدل های ترکیبی، ردیاب های مختلف و روش های نمونه برداری در مطالعات گوناگون منشایابی در مقیاس ایران انجام شده است. داده های موجود به‌منظور رسیدن به دیدگاهی واحد و ارائه ردیاب های موثر در منشایابی و تعیین سهم منابع رسوب در تولید رسوب در حوضه های آبخیز ایران مورد مقایسه قرار می گرفت. بررسی های حاصل نشان داد که مطالعات منشایابی از سال 1387 شروع و با کمک ردیاب های ژئوشیمیایی، رادیونوکلوئید، عناصرکمیاب، کانی شناسی، خواص مغناطیسی و آنزیم‌ها انجام گرفته است. تاکید بیش‌تر مطالعات روی تقسیم بندی منابع در دسته فرآیندی (کاربری‌ها و فرسایش) است. در تقسیم بندی منابع برحسب مکانی (زیرحوزه) زیرحوزه های نزدیک به خروجی بیش‌ترین سهم نسبی تولید رسوب را داشته است. در نمونه گیری از رسوب بیش‌تر مطالعات مبتنی بر اندازه گیری رسوبات پشت بند اصلاحی یا نمونه بستر آبراهه بوده است. حجم نمونه برداری در سه دسته کلی قرار گرفتند و در صورتی‌که در پژوهش، گرانولومتری نمونه مدنظر قرار نگیرد حجم کم‌تر نمونه در حد 5/0- 1 کیلوگرم ترجیح داده می شود. از بین تمام مطالعات انجام گرفته، دو مورد در مقیاس مکانی محلی (10 کیلومترمربع) و سایر موارد در مقیاس مکانی متوسط (10 تا 10000 کیلومترمربع) انجام گرفته است و هیچ پژوهشی در مقیاس منطقه ای (بزرگ‌تر از 10000 کیلومترمربع) صورت نگرفته است. استفاده از آنزیم ها به‌صورت محدود بوده است که از جمله دلایل آن هزینه زیاد و مواد شیمیایی است. استفاده از ردیاب هایی از جمله عناصر رادیواکتیو به علت پایدار بودن و فلزات سنگین و عناصر نادر به‌دلیل عدم واکنش و تغییر غلظت ترجیح داده می‌شود. جهت کاهش هزینه ها و تحلیل دقیق نتایج، با استفاده از آنالیز آزمایشگاهی نمونه رسوب ردیاب های لازم جهت منشایابی رسوب انتخاب گردد سپس به اندازه گیری غلظت همان ردیاب ها در منابع رسوب پرداخته شود.