مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی در مدیریت جامع حوزه آبخیز

مقاله حاضر با هدف تبیین نقش و جایگاه تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی در مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز تدوین شده است. در دهه‌های اخیر به‌سبب وقوع بلایا و مخاطرات محیطی مختلف با منشا طبیعی و انسانی با داشتن اثرات نامطلوب انسانی و بوم‌شناختی، رویکرد استفاده از مفهوم تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی مطرح شده است. هر چند دهه بین‌المللی کاهش بلایای طبیعی از ابتدای ژانویه 1990 و بر اساس قطعنامه 44 -236 سازمان ملل شروع شده و هدف آن شامل کاهش خسارت‌های جانی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از مخاطرات طبیعی بوده است. اما به‌طور جدی، با تصویب سند هیوگو در سال 2005، افزایش تاب‌آوری جوامع مد نظر قرار گرفت. در واقع، به‌سبب افزایش میزان مخاطرات جهانی و اهمیت مقابله با آن‌ها، در سال‌های 2015-2005 اهتمام ویژه‌ای در راستای‌ کاهش مخاطرات طبیعی و افزایش تاب‌آوری جوامع محلی انجام شد. با این حال طبق مرور مطالعات انجام شده، در راهبردهای مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز کشور هنوز مفهوم واقعی تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی، جایگاه واقعی خود را به‌منظور اتخاذ اقدامات مورد نیاز متناسب با شرایط و موقعیت‌ها و نیز تنوع بلایا پیدا نکرده است. بروز خسارات جبران‌ناپذیر جانی، روحی-روانی، مالی و محیط زیستی مختلف طی سال‌ها و ماه‌های اخیر در نقاط مختلف کشور مهر تاییدی بر عدم اتخاذ این رویکرد بوده است. بنابراین، تاکید بر این است که برنامه‌های مدیریت آبخیز در جهت کاهش و مهار بلایای طبیعی بهتر است در چارچوب تاب‌آوری طرح‌ریزی و اجرا شوند. نتایج حاصل از این تحقیق می‌تواند مبنایی علمی و کلیدی برای محققان، مسئولان اجرایی و مدیران حوزه‌های آبخیز کشور قرار گیرد.